Boxtels gildeleven ontwaakte in 1996 na ruim een eeuw

Bij historische optochten die evenementenstichting Boxtel Vooruit in de jaren negentig organiseerde liep al eens een ‘gilde’ mee. En burgemeester Jan van Homelen maakte er sinds zijn aanstelling in 1993 geen geheim van dat hij de heroprichting van een schuttersgilde enorm zou toejuichen. Na een bezoek aan een schietwedstrijd in Oirschot, waar de Boxtelse horecaondernemer Geert van de Wal zijn titel als gildekoning verdedigde, was het voor mij duidelijk. Ook Boxtel moest een gilde krijgen...

Ik kende niets van het gildeleven. Die schietwedstrijd tijdens de kermis van 1995 in Geerts geboorteplaats mondde uit in een heerlijk feest. De uitbater van de toenmalige lunchroom De Pottekijker en nu alweer ruim twintig jaar van grand café Rembrandt wist zijn koningstitel niet te prolongeren. Maar dat mocht de pret niet drukken. Wat ik er meemaakte was voor mij voldoende om - samen met Geert - eens te bezien in hoeverre in Boxtel draagvlak zou bestaan voor de vorming van een gilde. 

We gingen op bezoek bij de burgemeester en die zegde spontaan alle medewerking toe. Hij had één voorwaarde: we moesten ook onze plaatsgenoot Harrie van Vreede erbij betrokken. Harrie was op dat moment al tientallen jaren vendelier van een van de twee Vughtse gilden. Op het moment dat hij door Van Homelen een koninklijke onderscheiding kreeg opgespeld, opperde ook hij de oprichting van een Boxtels gilde. 

VEEL ANIMO

Harrie, Geert en ik besloten een lezing te organiseren om zo de animo onder de Boxtelaren te peilen. De Eindhovense gildekenner Johan Oomen vonden we bereid die voordracht te verzorgen en de burgemeester stelde de raadzaal ter beschikking. We waren blij verrast dat zich in januari 1996 zo’n vijftig belangstellenden meldden die zich na afloop ook nog enthousiast toonden. Twee maanden later belegden we een eerste vergadering in gemeenschapshuis De Rots en daar verzamelden ruim dertig mensen om een oprichtingscomité te vormen. Vervolgens werd tijdens maandelijkse bijeenkomsten de voorbereiding verder gestalte gegeven. Bewust steeds op een andere locatie, meestal in een horecabedrijf. Om zo een zo breed mogelijk publiek aan te spreken.

Er werd een onderzoek gestart naar de vier eeuwenoude voorlopers, die in de tweede helft van de negentiende eeuw onder druk van het herlevend katholicisme, alle een slapend bestaan kregen. Want, zo leerde ik: een gilde wordt nóóit opgeheven. Een brochure die Manon Pel als stagiaire in het gemeentehuis op verzoek van de burgemeester samenstelde over die gilden was daarbij behulpzaam. Maar ook de assistentie die we kregen van Toon van den Biggelaar en Kees van Loon uit Liempde kwam goed van pas. Zij waren tien jaar eerder betrokken bij de heroprichting van het gilde Sint-Antonius Abt in hun woonplaats en hadden daarmee allerlei praktische tips waar we rekening mee konden houden. 

ÉÉN UIT VIER

Uiteindelijk vond de daadwerkelijke heroprichting plaats in de ridderzaal van kasteel Stapelen. Die ontwaking uit een slapend bestaan vond plaats op woensdagavond 4 december 1996, de naamdag van Sint-Barbara en een van de vier heiligen die in vroeger eeuwen hun naam aan een Boxtels gilde gaven. De overige drie waren toegewijd aan Sint-Joris, Sint-Sebastiaan en Sint-Catharina. Straatnamen in de wijk Selissenwal herinneren er nog altijd aan. In de statuten - of zoals we in gildekringen ook wel zeggen: de kaart - lieten we notaris Huub van Susante optekenen dat ons gilde een voortzetting was van de vier vroegere broederschappen. 

Dat we in onze (nieuwe) naam slechts twee van vier oude heiligennamen opnamen, had alles te maken met hetgeen bewaard was gebleven van de vroegere schutterijen. Eeuwenoud koningszilver van Sint-Barbara heeft een ereplaats in de vaste collectie van het Noordbrabants Museum in ‘s-Hertogenbosch. En de uit 1762 daterende kopie van het ‘Register der Oude Gilde van den edelen ridder Sint-Joris in de Vrije Baronie van Boxtel’ (met statuten anno 1528) bevond zich in Het Utrechts Archief. In augustus 2017 kwam dit perkamenten boekwerk terug naar Boxtel en is sindsdien te bewonderen in museum MuBo.

Het nieuwe gilde kon rekenen op veel goodwill in de lokale gemeenschap. Een voormalige sportveld achter het Gasunie-complex aan het Essche Heike werd ingericht als schietterrein waar op zondagochtend nog altijd een interne kruisboogcompetitie wordt gehouden. Enkele maanden na de heroprichting werd voor de eerste keer het koningschieten gehouden. Wijlen Hank van der Meijden, uitbater van restaurant De Waag, won de wedstrijd op de naamdag van Sint-Joris (23 april). Een jaar later werd een door Martien Heeffer ontworpen gildevaandel ingezegend dat was gemaakt door een groep Boxtelse naaisters onder leiding van naaldkunstenares Anny Swinkels. Beschermvrouwe Gerdien van Geel stak de gildeleden in uniforme kleding en al snel konden dankzij donaties diverse stukken gildezilver worden aangeschaft. 

BREDE WAARDERING

Sindsdien is het gilde een niet meer weg te denken organisatie in de Boxtelse samenleving. De opluistering van festiviteiten en herdenkingen met gilde-eer wordt in brede kring gewaardeerd, zo merken we. Jaarlijks wordt uit de gildekas een lokaal goed doel financieel ondersteund en bovendien hebben we als gildebroeders het verzetsmonument aan de rand van de Kampina geadopteerd om er zo voor te zorgen dat het netjes onderhouden blijft. 

Als pastoor van de Sint-Petrusbasiliek was Richard Niessen jarenlang gildeheer. Na diens terugtreden werd die rol overgenomen door pater Hans de Visser die in maart 2020 als een van de eerste Boxtelaren overleed aan de gevolgen van de coronabesmetting. Een dag later overleed ook Jacques Habraken, die vanaf de oprichting hoofdman (voorzitter) was. Tot diens opvolger werd in september vorig jaar Guus Eltink gekozen, deken-schrijver is momenteel André Spitters en deken-rentmeester Hans van Breugel. Gedrieën vormen zij het dagelijks bestuur, in gildetermen: de overheid. Beschermvrouwe is Ine Jonkers- van der Velden en erelid Jan van Homelen. Koning werd in 2019 Hilde van den Broek. Omdat dit jaar het tweejaarlijkse koningschieten geen doorgang kon vinden, is besloten dat zij deze functie tot en met 2023 mag vervullen. 

Begin oktober ondernamen de gildeleden en hun partners een feestelijk uitstapje. De officiële viering van het zilveren jubileum stond op zaterdag 4 december gepland. Op de kop af 25 jaar na de heroprichting. Vanwege de oplopende besmettingscijfers door Covid-19 is de dag verschoven naar een nog nader te bepalen datum in 2022. Diverse activiteiten staan dat jaar in het teken van hun jubileum. 

UIT DE 15E EEUW

Waar in de 14e eeuw in historische bronnen al sprake is van een Onze Lieve Vrouwe-broederschap, wordt vanaf 1470 voor het eerst de term gilde gebezigd in Boxtel. Historicus Jean Coenen toont in 2004 in zijn standaardwerk ‘Baanderheren, Boeren & Burgers, een overzicht van de geschiedenis van Boxtel, Liempde en Gemonde’ aan dat het Sint-Barbaragilde vóór 1470 moet zijn opgericht. Immers, van dat jaar is een akte gevonden waarin melding wordt gemaakt van een roggepacht aan dit gilde. Van het Sint-Catharinagilde is een erfpacht uit 1471 bekend en dus moet ook dit broederschap van oudere datum zijn. Het Sint-Jorisgilde, eertijds ook wel aangeduid als het ‘oude gilde’, wordt voor het eerst genoemd in testamenten die dateren uit 1476. Van het Sint-Sebastiaangilde is niet veel meer bekend dan dat het in 1528 een kaart of reglement ontving van Philips van Horne, de heer van Boxtel. In het hetzelfde jaar dus dat ook het Sint-Jorisgilde een reglement van deze adellijke familie kreeg.