OUD-VOORZITTER DIK BOL DENKT DAT DOORWAADBARE PLEK IN DOMMEL 80 METER NOORDELIJKER LAG
Heemkundige twijfel over Zwaanse Brug als 'kraambed' Boxtel
HENK VAN WEERT
Oud-heemkundevoorzitter Dik Bol werpt een heel nieuw licht op de geschiedenis van Boxtel. Altijd is gedacht dat het dorp ontstond bij een doorwaadbare plek ter hoogte van de Zwaanse Brug. Het zou Bol niks verbazen dat die plek zo'n tachtig meter noordelijker lag. Bewijzen heeft hij (nog) niet, maar dat weerhoudt hem er niet van om aan de hand van een oude kadastrale kaart zijn visie wereldkundig te maken.
'Sprei van Italiaans hardsteen bedekt kraambed van Boxtel'. Die ietwat prozaïsche kop prijkte op 4 maart boven een artikel over de herinrichting van de Rechterstraat die nu gaande is en startte bij de Zwaanse Brug. In het artikel werd verwezen naar de algemeen gangbare opvatting dat Boxtel is ontstaan aan een zogeheten voorde, een doorwaadbare plek in de Dommel.
Geschiedschrijvers hebben altijd aangenomen dat die voorde gesitueerd was op de plek van de Zwaanse Brug. Het artikel was aanleiding van Bol om deze krant te benaderen en zijn 'forse twijfel' uit te spreken over deze gedachtegang, iets waar hij al veel langer mee rondliep. En nu is het tijd om dit met het publiek te delen, vindt de heemkundige die zich veelvuldig bezighoudt met archeologisch onderzoek.
PUTJES GRAVEN
Bol hoopt dan ook tijdens het project Care (afkorting van Community Archeology in Rural Environments) aanwijzingen te vinden die zijn ideeën bevestigen. Care, waarvoor eerder ook opgravingen werden gedaan in Gemonde en Liempde, zou in mei aanstaande in Boxtel worden gehouden. Vanwege de coronapandemie is het project echter een jaar uitgesteld. Inmiddels is daarvoor een datum geprikt. Het is de bedoeling dat op 21 en 22 mei 2022 vrijwilligers op diverse plekken in Boxtel aan de slag gaan om putjes te graven van één kubieke meter. Doel is op die manier bodemvondsten aan het licht te brengen.
Uitgangspunt van Bol is dat de kern Boxtel, gesitueerd rondom de kerkheuvel waarop de Sint-Petrusbasiliek prijkt, ouder is dan de Rechterstraat. Dit was aan het einde van de veertiende eeuw de eerste verharde weg in de verre omtrek. Vanuit die visie is het aannemelijk dat de plek waar de Dommel kon worden overgestoken dichter in de buurt lag van de kerkheuvel dan de Zwaanse Brug.
MARKANTE BOCHT
Bij bestudering van oude kaarten van de dorpskom viel het Bol op dat recht tegenover de Oude Kerkstraat via een poort tussen de huisnummers 7 en 9 van de Clarissenstraat een steegje naar de Dommel voert. Nota bene een steegje met over de hele lengte een honderden jaren oude muur. Volgens historici behoorde die gemetselde afscheiding bij de tuin van de zusters Clarissen. Die hadden tot 1717 een klooster op de oostelijke oever.
Bovendien maken kadastrale perceelgrenzen op de westelijke Dommeloever in de ogen van de heemkundige een weg op die plek logisch. Het zou meteen verklaren waarom de Stationsstraat in het eerste deel (tussen Molenstraat en Prins Bernhardstraat) zo'n markante bocht heeft. ,,Ik denk dat die bocht er oorspronkelijk niet was, maar pas ontstond nadat de Dommelovergang was verplaatst naar de plek waar nu de Zwaanse Brug is", vertelt Bol.
OPSTUWING WATER
De Boxtelaar heeft wel een vermoeden waarom de rivierovergang op enig moment is verplaatst naar de huidige plek. ,,Een eindje stroomafwaarts stond de watermolen. Om die draaiend te houden, moest het water opgestuwd worden en dat is natuurlijk niet bevorderlijk voor een doorwaadbare plaats. Ik denk dat die daarom wat zuidelijker is opgeschoven."
Wanneer de Dommeloversteek werd verplaatst, is moeilijk te dateren. Mogelijk is dat aan het einde van de veertiende eeuw gebeurd toen de Rechterstraat werd verhard. In elk geval wordt in 1508 al een herberg De Zwaan genoemd op de plek bij de huidige Zwaanse Brug. Die dankt haar naam aan die uitspanning. Toen moet de doorwaadbare plek - of mogelijk al een brug - op de plek in de Rechterstraat hebben gelegen.
Bol zegt dat hij niet de eerste is die twijfelt over de Boxtelse locatie van de doorwaadbare plaats in de Dommel. ,,Wijlen Huub Thiadens, historisch geograaf, opperde dit ook, maar slechts in een bijzin."
u Ter hoogte van kringloopwinkel Spullekes zou de oorspronkelijke route naar de Dommelovergang hebben gelopen, vermoedt Dik Bol. (Foto: Google Maps).
Kort Nieuws
Collecte Reumafonds
Reuma Nederland kiest dit jaar noodgedwongen voor een thuiscollecte. Vrijwilligers die zich aanmeldden, collecteren nog tot en met 27 maart 'vanaf de bank' met hun mobiele telefoon. Het geld dat zo wordt ingezameld is hard nodig voor levensveranderend onderzoek en baanbrekende oplossingen voor de meer dan twee miljoen Nederlanders die dagelijks leven met de rem van reuma. Een betalingsverzoek afwachten is niet nodig: doneren kan via de website www.thuiscollecte.nl.
