'ELKE BESTEDE SECONDE IS ER EEN TE VEEL'
Nepnieuws in Boxtel wekt ergernis en woede
PÅL JANSEN
'Woonstichting Joost vindt een GHB-lab in een van haar huurwoningen geen probleem'. 'Jumbo-medewerker draait door omdat twee tieners geen mondkapje droegen'. 'Een 80-jarige is de toegang tot supermarkt Plus is geweigerd omdat die geen mondkapje droeg'. Deze Facebookberichten hebben allemaal één ding gemeen: het is nepnieuws. ,,Ik ben twee dagen bezig geweest mijn personeel te vragen wat er precies was gebeurd. Wat bleek, helemaal niks", geeft Ronald van der Horst van de Boxtelse Plus aan.
Nepnieuws blijkt ook in Boxtel voor ondernemers, organisaties en vrijwilligersclubs die ermee te maken hebben gehad, bloedirritant en in sommige gevallen ook schadelijk. Van der Horst van supermarkt Plus moest aan de bak om een leugen van de Facebookpagina Boxtels Krantje te ontkrachten: zijn personeel zou een 80-jarige de deur hebben gewezen omdat die geen mondkapje droeg. ,,Ook al ga je ervan uit dat het niet waar is, toch wil ik weten waar dit geluid vandaan komt", zegt Van der Horst. ,,Je weet ook niet door wie het is geschreven: het wordt anoniem gedaan. Ik heb zelfs nog een mailtje gestuurd: geen antwoord. Is dat niet verplicht ofzo, je naam bij een artikel zetten? Brabants Centrum zet namen van journalisten bovenaan artikelen."
Namen zijn niet verplicht, maar wel een teken van transparantie. In de journalistiek wordt om zwaarwegende redenen wel eens voor anonieme bronnen gekozen. Maar schadelijke teksten verspreiden zonder naam is not done voor een journalistiek platform.
MEER NEPNIEUWS
Het is kostbare ondernemerstijd voor Van der Horst. En hij is zeker niet de enige in Boxtel die ermee te maken krijgt. Een filmpje van twaalf seconden verscheen zondag op de Facebookpagina 'Nederland weer van ons' met de tekst: 'Medewerkers Jumbo Boxtel draaien door'. Verre van waar, weet bedrijfsleider Oskar Martens: twee pubers gedroegen zich onbehoorlijk en verspreidden de compleet uit zijn verband gerukte video. Desalniettemin bevonden hij en zijn 21-jarige caissière zich deze week in 'het oog van de storm'. ,,De medewerker zelf kreeg tientallen berichten en telefoontjes van vrienden en familie om zich te verantwoorden. Het was echt heftig voor haar. Zelf hebben we bij de klantenservice zo'n twintig mails moeten beantwoorden. Ik ben een dag kwijt aan dit soort dingen."
Martens heeft het bericht gerapporteerd als fakenews, maar de Amerikanen uit Sillicon Valley (of althans, hun algoritme) doen er vooralsnog niets aan. Martens: ,,Je staat machteloos." De video circuleert nog steeds en is momenteel circa 11.000 keer bekeken. ,,Klinkt heel veel, maar uiteindelijk is het de vraag hoeveel mensen daarvan uit Boxtel komen", nuanceert Martens. Intussen is echter het filmpje ook gedeeld op het discussieplatform Boxtelaar, zeg het maar, dat zo'n 3.500 (met name Boxtelse) leden telt. Martens: ,,Je merkt dat toch veel mensen het voor waar aannemen, naïef vind ik dat. Gelukkig zie ik mensen ook een tegengeluid geven. We hopen dat het vanzelf overwaait. We konden zelf wel een tegengeluid geven, maar onze zorg gaat nu uit naar onze medewerker."
OPLUCHTING
Net als Martens raakte ook Van der Horst opgelucht dat mensen een tegengeluid gaven. Maar juist door te reageren, gaan de algoritmes van Facebook draaien. Sociale media zijn erop gericht je aandacht vast te houden. Als er veel 'actie' is op een bericht (likes, clicks, comments), wordt het bericht beter verspreid en verschijnen meer soortgelijke berichten op je tijdlijn. Simpel gezegd: hoe meer aandacht je geeft aan nepnieuws, hoe meer mensen het uiteindelijk voorbij zien komen.
Dit is al jaren een probleem met dergelijke sociale platforms. De documentaire The Social Dilemma (Netflix) - waarin voormalig medewerkers van platformen als Facebook en Instagram aan het woord komen - laat dit op een heldere manier zien.
VERLEIDELIJK
Toch is het verleidelijk om te reageren als iemand iets over je zegt, weet ook supermarktmanager Van der Horst: ,,Je baalt er natuurlijk van als iemand zich negatief over je uitlaat en dat klopt gewoon niet. Vooral in deze tijd, waarin we als ondernemers van alles doen om klanten toch zo veilig mogelijk te bedienen. Ik denk ook wel eens: misschien moet iedereen gewoon stoppen met die hele sociale mediazooi."
Bij woonstichting Joost – sinds anderhalve week ook het slachtoffer van een online gerucht - volgen enkele medewerkers dit soort Facebookpagina's, maar vooral uit praktische overwegingen. ,,Je wilt toch weten wat er over je wordt gezegd, zodat je daar als afdeling communicatie op in kan spelen", zegt Sanne Verdonk.
Er bestaat nog niet echt beleid bij Joost om pagina's die nepnieuws verspreiden al dan niet te volgen. Het besef is er wel dat dit ook aandacht geeft voor de verspreiders van desinformatie. ,,We nemen binnenkort een programma in gebruik waarmee we alles kunnen volgen wat er over ons als woonstichting wordt gezegd. Facebook maakt nu bijvoorbeeld alleen melding als je wordt genoemd. Als dit gereedschap er is, kunnen we al die pagina's gaan ontvolgen."
DOODZWIJGEN
Een iets minder complexe oplossing hanteert Stichting Openbaar Carnaval (SOC): doodzwijgen. ,,Toen partycentre Denziz failliet ging, verscheen het bericht dat het hofpaleis in de Comsche Hoeve zou zijn", vertelt president Frank van Heesch. ,,Nou, daar hadden we nog niet eens over vergaderd. Het vervelende is, dat het je er veel tijd aan kwijt bent. Mensen bellen op, sturen mails of WhatsApp-berichten... ik denk dat ik per nepbericht wel zo'n tien belletjes verder ben. Maar iedere seconde die ik hieraan besteed, is er één te veel."