Afbeelding
Foto: Pål Jansen

WATERSCHAP VERBIEDT LANDBOUW OM MET OPPERVLAKTEWATER TE SPROEIEN

Agrariërs en hun gevecht om voldoende water...

PÅL JANSEN

Opnieuw moet waterschap De Dommel vanwege de aanhoudende droogte het onttrekkingsverbod op oppervlaktewater uitbreiden. Agrariërs mogen dan geen water meer uit rivieren, beken en sloten halen. Inmiddels geldt dit verbod voor bijna het gehele verzorgingsgebied, deels nu ook in de gemeente Boxtel. Voor akkerbouwers en tuinders die een beregeningsput hebben, is er nog geen nood aan de man; een slechte voorbode is het wel. Op allerlei manieren proberen boeren water te bergen.

,,Hij staat extreem laag dit jaar", vertelt kweker Hans van der Steen, kijkend naar zijn waterbassin. Dat heeft hij samen met een groep buurtbewoners in 2001 gemaakt. De Boxtelaar, die zijn bedrijf aan de Schijndelsedijk heeft, heeft het als tuinder goed geregeld: hij komt wel aan zijn water. ,,Jaarlijks verbruik ik zo'n zeshonderd kubieke meter, waarvan normaliter vierhonderd in deze periode, als het verbruik het hoogst is. In dit bassin kan ik 2.500 kuub opvangen."

Van der Steen heeft voor zijn kassen een zogeheten gesloten systeem gebouwd, al enkele decennia geleden. De hangende plantjes krijgen via een druppelsysteem het water binnen. En de vloeren waarop de potjes staan, kan hij enkele centimeters onder water laten lopen. Het deel dat niet door het groen wordt opgenomen, belandt uiteindelijk in een drainagesysteem. ,,Dat wordt niet afgevoerd, maar gaat terug een silo in." En daarin wordt vervolgens de voeding voor planten aangevuld. ,,Ik heb nog nooit water bij hoeven te pompen."


'Lange droogte nu voor derde jaar op rij'

Maar wat voor Van der Steen geldt, geldt niet voor iedere agrariër. De strijd om water moet met name in de omgeving van Boxtel hevig worden gevoerd. ,,Het is nu voor het derde jaar op rij dat er zo'n langdurige droogte is", vertelt voorzitter Wim Jennissen van de ZLTO Dommeldal. ,,Niemand had echter verwacht dat er nu al een onttrekkingsverbod zou zijn, ik meende ook met de regen in februari en begin maart dat het peil voldoende was hersteld. Zeker voor veevoer is dit een probleem. Vorig jaar zag je al dat de opbrengst vanuit het grasland beduidend minder was. Maïs viel nog mee."

Martin van der Heijden is melkveehouder en heeft 155 koeien in zijn stal aan de Mijlstraat. Daarnaast heeft hij ruim dertig hectare grasland en werkt hij met een akkerbouwer samen op enkele tientallen hectare landbouwgrond: maïs, aardappelen, waspenen, bieten. En daarvoor is water nodig, weet hij. ,,Als het grondwater laag staat, zeg maar vanaf een centimeter of veertig à vijftig onder de grond, dan kunnen die worteltjes er niet meer bij. Dus dan wordt de oogst minder."


Strenge controle op de putten van boeren

Voor diegenen die een beregeningsput hebben, is er nog geen probleem. Van der Heijden: ,,Met het onttrekkingsverbod heeft het waterschap nu alleen het gebruik van oppervlaktewater verboden, dus water uit sloten, beken, riviertjes. Maar met het water uit een beregeningsput, die tientallen meters de grond ingaat, mag nog wel worden gesproeid. Maar besef wel: boeren hebben daar gewoon een vergunning voor nodig. En je wordt daar ook streng op gecontroleerd."

Wie de regels overtreedt, kan een boete verwachten. De kans daarop is in de omgeving van Boxtel groter dan elders. Zo deelde van alle waterschappen De Dommel in 2018 nog de meeste boetes uit. Al viel het aantal destijds van drie boetes voor oppervlaktewateronttrekking en achttien voor grondwater nog mee gezien de omstandigheden in de regio van Boxtel, meldde het waterschap toentertijd tegenover Omroep Brabant. De droogte begint hier vaak vroeg en is vanwege de ondergrond in de regio sneller een probleem dan op veel andere plekken in Nederland. Bovendien zitten de meeste agrariërs rondom Boxtel in beschermd gebied. Dan gelden voor het beregenen ook strengere regels.


Water bergen steeds vaker noodzaak

Een nieuwe put is bovendien niet zomaar geslagen: om een vergunning te krijgen, moeten boeren bijvoorbeeld een compleet plan indienen om water te bergen. De noodzaak om dit vast te houden op het land, wordt namelijk steeds groter. Diverse provincies (waaronder Brabant), het Rijk, tientallen gemeenten, waterschappen, terrein- & natuurorganisaties, land- en tuinbouworganisaties: allemaal werkten ze mee aan het overheidsprogramma 'Wel goed water geven', waarmee waterbergingsinitiatieven worden bevorderd. Voor de periode 2016-2021 trokken provincies en het Rijk samen een slordige 250 miljoen euro uit, bedoeld om te zorgen voor voldoende zoet water op de hoge zandgronden in onder meer Brabant, maar ook Limburg en de oostelijke provincies.

Vanuit dat programma begeleidt ook de ZLTO de tuinders met diverse projecten. Zoals damschotjes in sloten plaatsen, maaisel met mest vermengen zodat de grond ruller wordt en meer water vasthoudt. En zo is er nog een dozijn opties beschikbaar. Maar het gros van de investeringen zal van de agrarische ondernemer zelf moeten komen.

Ook Van der Heijden investeert in het bergen van water. ,,Het hemelwater dat op het dak van mijn stal valt, wordt door middel van een infiltratiesysteem teruggebracht in de grond", vertelt hij. ,,Dit systeem heb ik bedacht en word nu op meer bedrijven toegepast." Onder het grondoppervlak van zijn landbouwpercelen ligt een heel buizenstelsel, eigenlijk bedoeld om regenwater af te voeren naar de sloten. ,,Ik heb hier denk ik in totaal wel zes kilometer liggen", vertelt Van der Heijden. ,,Vroeger liep het water direct naar de sloot, maar je kan het systeem ook afsluiten zodat het water daarin blijft zitten. Dat stelsel ligt zo'n 60 centimeter onder de grond. 'Ondergronds beregenen' noem je dat dan."


Gezamenlijke oplossing voor waterprobleem

Tuinder Van der Steen denkt dat oplossingen in de regio vooralsnog te kleinschalig zijn opgezet. ,,Water is echt een probleem. Ik kan me voorstellen dat voor boeren een grootschalige oplossing daarvoor nodig is, en iemand die zegt hoe we 't moeten gaan doen."

Een antwoord is ook niet zomaar voorhanden, of enorm kostbaar. Zo wijst Van der Steen naar glastuinbouwgebied Siberië nabij Venlo, omgeven door een enorm bassin dat kavelhouders gezamenlijk kunnen gebruiken. Maar dit zijn voorbeelden die in de tientallen miljoenen euro's lopen. Het moet in ieder geval gemeenschappelijk worden opgelost, weet de Boxtelse tuinder: ,,Er zijn hier ook grote gebieden in de omgeving die lager liggen en onder water gezet kunnen worden. Neem bijvoorbeeld De Groote Wielen (ten noorden van Rosmalen, deels drooggelegd voor woningbouw - red.). We hebben lange tijd gehad dat we het water naar de zee brachten", vertelt hij.

En een grote watervoorziening zou mooi zijn, weet ook coördinator droogte Lonneke Schilte van waterschap De Dommel. ,,In het gebied van waterschap Aa en Maas bevindt zich bijvoorbeeld een waterhouderij. Waar het kan proberen we te bufferen. Maar er is ook weinig aanvoer in ons stroomgebied voor een grootschalige voorziening." Er zijn wel allerlei regelingen om klimaatbuffers te realiseren bij het waterschap (zie ook www.dommel.nl). Ook zijn er extra mogelijkheden om water in agrarisch gebied te laten stromen. Schilte: ,,Rond Gemonde en ten oosten van Liempde geldt daarom een permanent onttrekkingsverbod van oppervlaktewater. Als het nodig is, kunnen we daar het water laten stromen tot in de vaten van het systeem (dus ook in alle slootjes en beken - red.). Als agrariërs daar volop water gaan onttrekken of bijvoorbeeld ergens een damwandje plaatsen, dan dringt het water natuurlijk niet overal door. Vandaar dat permanente verbod."


Laag waterpeil niet alleen door droogte

Enerzijds worden de langere droogtes toegeschreven aan klimaatverandering. Maar, zo geeft Van der Heijden aan: wij mensen dragen ook bij aan het lage grondwaterpeil. ,,Het komt ook door grote, infrastructurele projecten", aldus de agrariër. ,,In Best ligt bijvoorbeeld een tunnelbak waar continu water moet worden weggepompt om deze droog te houden."

Waterschap De Dommel onderzocht afgelopen periode de kwaliteit van het water dat in de Bestse tunnelbak wordt opgepompt: ,,Omdat die tunnel intensief door verkeer wordt gebruikt, zochten we uit of het water van voldoende kwaliteit is om weer te infiltreren in het oppervlaktewater. Dat onderzoek is in vergevorderd stadium en het ziet er naar uit dat we het water naar natuurgebied De Scheeken kunnen brengen. Wellicht is het van iets mindere kwaliteit, maar afdoende. Beter is het om te voorkomen dat 't daar ook gaat uitdrogen."

En zo blijft het in onze regio zoeken naar oplossingen om de droogte tegen te gaan. Eén ding staat echter als een peil boven water: er moet nog flink worden geploeterd om de grond hier vochtig te houden.

In zijn bassin kan kweker Hans van der Steen zo'n 2.500 kuub water opvangen. Daarmee is hij niet afhankelijk van oppervlaktewater en beregeningsputten.
De Boxtelse kweker Hans van der Steen heeft een gesloten watersysteem. In combinatie met een bassin en een silo met een inhoud van 90 kuub, weet hij het water zo efficiënt mogelijk voor zijn plantjes in te zetten. (Foto's: Bas van den Biggelaar).
De beregeningsput is voor veel agrariërs en tuinders broodnodig om tijdens droogte hun planten en gewassen van voldoende water te voorzien. (Foto: Pål Jansen).