HEEL VEEL JAARCIJFERS EN TALLOZE ONTWIKKELINGEN MAKEN BESPARING MGD ONCONTROLEERBAAR
Hoe Boxtel zelf bezuinigt op ambtenarenbedrijf
PÅL JANSEN
Met ruim 20 procent vormt MijnGemeenteDichtbij (MGD) de grootste uitgavepost op de begroting van Boxtel. In 2016 fuseerde het ambtelijk apparaat met dat van buurgemeente Sint-Michielsgestel. Dat zou jaarlijks 2,6 miljoen euro besparen en voor betere dienstverlening zorgen. Anno 2020 lijkt van die besparing slechts de helft te zijn gerealiseerd. Dit jaar hoopt de gemeente het restant te realiseren.
Leestijd: 4-6 minuten
Brabants Centrum onderzocht ambtenarenbedrijf MGD. In dit eerste deel bespreken we de centen: hoeveel heeft de gemeente Boxtel door de fusie bespaard?
Wat was ook alweer de bedoeling van MijnGemeenteDichtbij?
Door de oprichting van MGD pakten Boxtel en Sint-Michielsgestel hun diverse lokale overheidstaken samen op. Beide gemeenten konden daardoor onder meer snijden in de kosten: gezamenlijk zou de fusie 2,6 miljoen euro per jaar besparen.
Hoeveel zijn we kwijt aan MGD?
In 2015 was het plan om vier jaar later op 25,6 miljoen aan personeelslasten uit te komen. Maar de fusieorganisatie gaf in 2019 ruim 35 miljoen euro uit, blijkt uit voorlopige cijfers. Voor Boxtel betekent dit een jaarlijkse uitgave van 19,2 miljoen euro.
Alles bij elkaar kost MGD dus bijna tien miljoen euro meer dan de bedoeling was?
Dat is een lastige vergelijking. Vanaf 2015 werden namelijk rijkstaken overgeheveld naar de gemeente, zoals de jeugdzorg en Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Daar waren logischerwijs meer ambtenaren voor nodig.
Ook werd het samenwerkingsverband OptimisD opgeheven, een sociale dienst actief in Sint-Michielsgestel, Veghel, Schijndel en Sint-Oedenrode. Het Gestelse deel werd in 2017 opgenomen in MGD. En dus werd de organisatie weer groter. Eenzelfde ontwikkeling was er omtrent Ple1n, een samenwerkingsverband dat zich bezighield met belastingen en personeel.
Meer geld voor MGD was noodzakelijk
Boxtel had extra mensen nodig voor woningbouwplannen en het sociale domein. Daarnaast kregen medewerkers loonsverhogingen, alleen al vanwege de inflatie. Bovendien werd in 2019 een nieuwe landelijke cao voor de ambtenaren vastgesteld, waardoor de gemeenten weer extra geld kwijt waren aan salarissen.
De taken die Rijksoverheid over de schutting bij gemeenten gooiden, maar ook ontwikkelingen zoals opgeheven samenwerkingsverbanden, nieuwe cao-afspraken, woningbouw, de aantrekkende economie, extra ict-kosten. Dit alles zorgt er dus voor dat MGD flink groeide. Gemeenten moesten meer doen, kregen daar extra geld voor en dus gingen de begrotingen omhoog.
Volgens de jaarrekeningen wordt er minder uitgegeven dan de begrotingen. Dan besparen we toch?
Dat is niet per definitie zo. In 2018 bijvoorbeeld had de ambtenarenorganisatie te kampen met een enorm personeelstekort. Dit soort zaken kunnen het beeld van begrotings- en jaarcijfers vertekenen.
Zo werd er in 2018 voor 33,6 miljoen euro begroot en werd er daadwerkelijk 31,1 miljoen uitgeven. Dikke winst, zou je zeggen. In feite werd er bespaard door tekort aan personeel, kosten die later terug zouden keren. Bovendien werden investeringen voor de naderende Omgevingswet uitgesteld: ook die komen nog terug.
Oftewel: een overschot op de begroting wil niet zeggen dat er is bespaard, maar dat de vooraf ingeschatte kosten lager uitpakken door allerlei omstandigheden. Dus je kan net zo goed zeggen dat achteraf gezien te veel is begroot.
Hoe zit dat dan met die bezuiniging?
Een problematische vraag. Door alle ontwikkelingen is de besparing niet meer te volgen in de openbare stukken. Ook gemeentesecretaris Astrid Kraal ziet dat euvel. Zij vormt met de Gestelse gemeentesecretaris de directie van MijnGemeenteDichtbij. ,,Alle ontwikkelingen vervuilen de cijfers enorm en maken het lastig om er strikt naar te kunnen kijken." Ook onze redactie ondervond dit.
Kraal stelt dat er binnen de ambtelijke organisatie één financiële beleidsmedewerker is die van de hoed en de rand weet. In de analyses die we met die ambtenaar hebben uitgewisseld, zit er echter een verschil tussen datgene wat incidenteel wordt bezuinigd en datgene wat structureel wordt bespaard. Desalniettemin worden die 'besparingen' op een hoop gegooid.
Investering nog niet terugverdiend
We hebben vooral teruggerekend naar wat er structureel wordt bespaard. Vanaf 2019 lijkt MGD jaarlijks een kleine zeven ton voor Boxtel op te leveren, ongeveer de helft van wat de bedoeling was. De gemeente investeerde bovendien ook 1,7 miljoen euro. Als je alle structurele besparingen tot dusver bij elkaar optelt, werd dat bedrag anno 2019 nog net niet helemaal terugverdiend (zie taartdiagram).
Oké, dus de besparing is niet gelukt?
Inderdaad, niet volgens het oorspronkelijke plan. Deels was dit in 2018 al duidelijk. Destijds stemden de gemeenteraden in Boxtel en Gestel ermee in om de besparing gedeeltelijk terug te draaien. Economisch ging het beter, dus werd vanuit MGD gevraagd om zes ton minder te bezuinigen. Vooral om niet te beknibbelen op kwaliteit van de dienstverlening.
Maar ook het restende bedrag dat MGD structureel moest opleveren, is nog niet gehaald. In 2018 werd al besloten dat de organisatie daarvoor langer de tijd kreeg: tot 2022, in plaats van 2019.
Dit jaar zal het restant moeten worden gerealiseerd, aldus een woordvoerder. Volgens MGD gaat het om vijf ton, volgens onze berekeningen is dat nog acht ton.
Maar gaan we er financieel dan wel op vooruit?
Daar lijkt het wel op, maar is lastig te herleiden uit de cijfers. Zo stelt de financieel beleidsmedewerker dat het niet reëel is om de getallen uit 2015 met de daadwerkelijke cijfers te vergelijken. Dat heeft dus alles te maken met overhevelen van rijkstaken, nieuwe lonen, opgeheven samenwerkingsverbanden, enzovoort. Enfin, het kan dus goed zijn dat er is bespaard, maar het is niet meer te controleren.
Wordt hier bewust een rookgordijn opgetrokken?
Dat denken we van niet; er zijn geen aanwijzingen voor. Door alle extra taken en ontwikkelingen moest MGD wel groter worden. Dan begroot je natuurlijk ook meer. Het kan zijn dat er kritisch is gekeken en vanwege de besparing minder werd begroot dan de bedoeling was. Maar zoiets is niet te controleren. De gemeente Boxtel werkte op transparante wijze mee aan de beantwoording van onze vragen (zie kader verantwoording).
Vindt de gemeenteraad dit alles geen probleem?
In ieder geval vier van de acht fractievoorzitters, van coalitiepartijen Combinatie95 en D66 en oppositiepartijen Balans en CDA, zouden nog steeds voor een fusie van de twee ambtenarenapparaten stemmen, een meerderheid. Een betere dienstverlening vinden zij een belangrijker criterium dan besparingen. Wel zegt bijvoorbeeld Jos Hegeman (D66): ,,Met de wijsheid van nu, hadden we tevoren vast moeten stellen op welke posten de taakstelling precies moest worden behaald, samen met een prognose waarin we die zouden kunnen halen. Dan kunnen er uiteindelijk nog afwijkingen zijn, maar krijg je wel een beter beeld."
Al de geïnterviewde fractievoorzitters erkenden niet alles tot achter de komma te hebben uitgeplozen. Er was politieke controle, maar alleen 'op hoofdlijnen'. Vera Brouns (CDA) en Joep Schalkx (Combinatie95) geven bijvoorbeeld aan dat je erop moet kunnen vertrouwen dat de onderliggende cijfers kloppen. Mariëlle van Alphen (Balans) gaf aan te worstelen met de financiën vanwege summiere informatie over de cijfers.
Wellicht leek het in 2015 nog een goed idee, maar anno 2020 staan de zaken er anders voor. Timing is alles. Wie MGD-directeur Kraal een jaar geleden had gevraagd of Boxtel ambtelijk moest fuseren, kreeg een instemmend antwoord. ,,Maar gezien het feit dat we nu geen financiële risico's nemen, zou ik het op dit moment niet adviseren", aldus Kraal. En dat heeft natuurlijk alles te maken met de grote tekorten waarmee de gemeente Boxtel te kampen heeft.
'Ik zou op dit moment niet fuseren'
En nu?
MGD gaat gestaag door om nog enkele tonnen te bezuinigen: door minder salaris aan te bieden bij nog openstaande vacatures bijvoorbeeld. Ook de huisvesting en een aantal administratieve en kantoorzaken houdt de organisatie de komende jaren kritisch tegen het licht.
Een externe partij zal MGD nog evalueren, ook de financiën van het ambtenarenbedrijf. Dat zal in ieder geval pas na de zomer zijn, maar Kraal hoopt dat alles na de verkiezingen plaatsvindt, om te voorkomen dat het een politiek verkiezingsthema wordt.
De vraag die echter overeind blijft: hadden de financiën niet van meet af aan beter moeten worden gevolgd in plaats van na pas vijf jaar alles grondig evalueren? Immers, een van de pijlers van de fusie was dat MGD jaarlijks 2,6 miljoen euro zou besparen. Dan is het wel handig om te kunnen controleren of en hoe dat gebeurt.
In een volgend artikel gaat Brabants Centrum dieper in op de kwaliteit van de huidige dienstverlening door MijnGemeenteDichtbij. Houd deze krant in de gaten voor het vervolg.
