De NSB-burgemeester René Thomaes voert na zijn verwelkoming in Boxtel een parade van NSB'ers en WA'ers aan. De foto is gemaakt in de Stationsstraat.
De NSB-burgemeester René Thomaes voert na zijn verwelkoming in Boxtel een parade van NSB'ers en WA'ers aan. De foto is gemaakt in de Stationsstraat. Beeldbank Boxtel

RENÉ THOMAES (1890-1976) WAS DRIE JAAR NSB-BURGEMEESTER IN BOXTEL

'Ik was grenzeloos naïef, een halfgare idealist'

MARC CLEUTJENS

Met de bevrijding van Boxtel – op 24 oktober precies 75 jaar geleden – kwam formeel een einde aan het bewind van René Thomaes. Geboren in Hontenisse zwaaide dit lid van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) van 1941 tot 1944 als burgmeester de scepter in Boxtel, maar kreeg nauwelijks voet aan de grond. Enkele weken voordat de Duitse bezetter werd verjaagd, koos Thomaes al het hazenpad. Wie was hij en hoe verging het hem na de Tweede Wereldoorlog?

Bijna 70 procent van de Nederlandse bevolking werd tijdens de Duitse bezetting bestuurd door een NSB'er. In 345 gemeenten werd een zittende burgemeester vervangen door een bestuurder van nationaalsocialistische signatuur. In Boxtel werd Frans van Beek in juni 1941 na de nodige verdachtmakingen pootje gelicht en met vervroegd pensioen gestuurd. Zijn tijdelijke vervanger G. Brouwers moest na drie maanden het veld ruimen voor Thomaes.

OP DE VLUCHT

Na Dolle Dinsdag (5 september 1944) sloegen veel NSB'ers op de vlucht. Geruchten over de naderende bevrijding bereikten ook Thomaes in Boxtel, die met zijn echtgenote Regina naar Noord-Nederland trok. Hij keerde enkele dagen later terug in zijn woning aan de Mgr. Wilmerstraat, maar maakte zich op 11 september definitief uit de voeten. Op 3 april 1945 meldde hij zich bij de Ordedienst in Losser en werd hij overgebracht naar een 'interneringskamp voor landverraders' in Enschede.

Thomaes verbleef nadien in meerdere kampen, onder meer in Herten, Weert en Vught. In het voormalige SS-concentratiekamp wachtte hij met andere collaborateurs zijn berechting af en moest zich voor zijn daden verantwoorden voor het Tribunaal in 's-Hertogenbosch. Dat veroordeelde hem op 19 april 1948 - drie jaar na zijn aanhouding - tot zes jaar hechtenis met aftrek van voorarrest. Ook verloor Thomaes het actief en passief kiesrecht.

Op 24 februari 1949 kwam Thomaes vervroegd vrij. Hij moest zich gedragen 'als een goed Nederlander' en stond tot medio 1951 onder toezicht van Stichting Toezicht Politieke Delinquenten. Die reclasseringsinstantie was in het leven geroepen om 'foute' Nederlanders te begeleiden bij hun terugkeer in de samenleving. Thomaes vestigde zich na zijn vrijlating met zijn echtgenote in Vught.

STAATSGEVAARLIJK

Voordat Thomaes in Boxtel werd benoemd, bouwde hij in het vooroorlogse Nijmegen een indrukwekkende carrière op binnen de NSB. Hij sloot zich al in 1933 aan bij de beweging van leider Anton Mussert en was hoofdredacteur van regioblad De Noordenwind. Ook was hij kringleider in het Rijk van Nijmegen en het Land van Maas en Waal en als vormingsleider verantwoordelijk voor de scholing van NSB'ers.

In juli 1940, dus kort na de mei-inval, was Thomaes in De Goffert gastheer tijdens een NSB-propagandabijeenkomst. In aanwezigheid van leider Mussert sprak hij: ,,Ik heb U in het kort een beeld doen oprijzen van de nieuwe wereld, die het nationaal-socialisme voor ons opent. Dit zijn geen toekomstbeelden of fantasie, doch feiten en daden, die de Volksche staat in de practijk omzet. Wij zien dit in ons nabuurland."

Thomaes was ook columnist in NSB-krant Het Nationale Dagblad, waarin hij onder het pseudoniem Zeeuwsch-Vlaming schreef over fascisme en nationaalsocialisme in Vlaanderen. In 1929 werd hij België uitgezet; hij zou vanwege zijn activiteiten voor de Vlaams-nationalistische beweging zijn aangemerkt als 'staatsgevaarlijk'. Na de oorlog bleek dat hij geld had verduisterd en om die reden was verbannen.

Eenmaal in Nijmegen wilde Thomaes een rustig leven leiden. ,,Maar toen kwam de NSB met een programma dat mij heel erg aansprak", schreef hij in 1940 in een sollicitatiebrief. ,,Daar stond in wat ik altijd verdedigd had. Ik voelde me geroepen om weer te gaan strijden voor het Nederlandse volk."

INSTALLATIE BOXTEL

Na een korte procedure werd Thomaes op 19 september 1941 in Boxtel benoemd. Twee maanden eerder was zijn geschiktheid beoordeeld door rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart. Thomaes' kandidatuur voor de burgemeesterspost in Boxtel werd ook ondersteund door Meinoud Rost van Tonningen. Deze fanatieke NSB'er noemde hem 'een strijdmakker van het eerste uur'.

Op 11 oktober 1941 werd Thomaes op de Markt geïnstalleerd. Films en foto's laten zien dat honderden NSB'ers en leden van de paramilitaire Weerafdeling defileerden door de Stationsstraat en zich later op de Markt opstelden. Op een podium voor het gemeentehuis wapperden hakenkruisvlaggen en brachten hoge Duitse militairen - samen met de nieuwe NSB-burgemeester - de Hitlergroet.


Op de Markt
wapperde de
hakenkruisvlag


Onderzoek leert dat Thomaes tijdens zijn bestuursperiode nauwelijks tot concrete daden kwam. Hij wist zich slechts gesteund door een gezagsgetrouwe gemeentesecretaris en enkele wethouders; de gemeenteraad was op 1 september 1941 ontbonden. Na de bevrijding moesten de bestuurders zich met ambtenaren en politieagenten verantwoorden voor hun 'accommoderende' of soms zelfs 'collaborerende' houding. Een aantal van hen werd schuldig bevonden en oneervol ontslagen.

GROTE PLANNEN

Thomaes onderscheidde zich in Boxtel met een reeks ambitieuze maar onhaalbare plannen. Zo wilde hij zijn gemeente meer 'Lebensraum' geven door alle buurdorpen te annexeren. Daarnaast wilde hij in het buitengebied een paardenrenbaan realiseren die de concurrentiestrijd moest aangaan met Duindigt. De aanleg van een kanaal tussen de Dommel en de Zuid-Willemsvaart was in zijn ogen dé impuls voor de kwakkelende lokale economie.

Een monumentale molen aan de Van Salmstraat moest opgeknapt worden. En een historische boerderij zou een plekje moeten krijgen in het Nederlands Openluchtmuseum om de 'Boxtelsche volksaard' aan een groot publiek te presenteren. Krotwoningen aan de Nieuwstraat wilde hij vervangen door nieuwbouw. Maar zelfs een werkbezoek van NSB-leider Mussert aan Boxtel in mei 1942 kon dat plan niet redden.

'KWESTIE-THOMAES'

In de loop van 1943 kwam Thomaes onder vuur te liggen door een reeks conflicten met de plaatselijke politiechef en enkele vooraanstaande Brabantse NSB'ers. De NSB verrichtte een intern onderzoek naar de 'instabiele' burgemeester. Die verweerde zich door te wijzen naar de ontploffing van een bom in juni 1943.

Tijdens het blussen van een neergestort vliegtuig nabij De Oude Ketting ontplofte een bom die ook hem ernstig verwondde en gedeeltelijk doof maakte. Dat hij de NSB op zijn ziekbed zou hebben afgezworen en last had van een zenuwinzinking, bestempelde hij als 'prietpraat'. Zijn verweer: ,,Ik ben helderder van geest dan 75 procent der tegenwoordige menschheid."

NSB-leider Mussert moest er in april 1944 aan te pas komen om deze 'Kwestie-Thomaes' te sussen en te voorkomen dat de Boxtelse burgemeester werd weggestuurd.

172 BEWIJSSTUKKEN

Tijdens de berechting van Thomaes werd onderzoek gedaan naar de levenswandel van de Boxtelse NSB-burgemeester. De vele conflicten met gemeentepersoneel, politiemensen en inwoners werden onder de loep genomen. Verder werd gekeken naar zijn rol tijdens de April-Meistakingen van 1943. Uiteindelijk werden 172 belastende bewijsstukken aan de rechter voorgelegd.

Thomaes betuigde spijt en hoopte op strafvermindering. Hij verwees naar zijn 'goede daden' in Boxtel zoals de aanpak van de woningnood. ,,Weinigen hebben gedurfd en gedaan wat ik toen gedaan heb", schreef hij. ,,Ik ben weldra voor de 30e maand opgesloten, van alles beroofd, invalide (60% doof) en heb een hartkwaal. (…) Dat is mijn oorlogswinst! Ik was grenzeloos naïef, halfgare idealist."

Vijf jaar na zijn vlucht uit Boxtel werd Thomaes vervroegd vrijgelaten en verliet hij kamp Vught. De voormalig NSB-burgemeester van Boxtel overleed in die gemeente in 1976. Zijn keuze voor de NSB omschreef hij later als 'idealisme of liever idiotisme'.

Boxtel, 11 oktober 1941: met veel nationaalsocialistisch vlagvertoon én de Hitlergroet wordt burgemeester René Thomaes (rechts op het podium) op de Markt geïnstalleerd als NSB-burgemeester. (Foto's: Beeldbank Boxtel).
NSB-leider Anton Mussert (links) was in mei 1942 op werkbezoek in Boxtel en bezocht onder meer de Distributiedienst op de Burgakker. Tweede van rechts staat NSB-burgemeester Thomaes.
Na de bevrijding van Boxtel werden ruim honderd inwoners aangehouden vanwege vermeende collaboratie. Velen werden bespot, beschimpt of mishandeld tijdens een rondgang door de straten. De 'landverraders' werden geïnterneerd in de marechausseekazerne aan de Kasteellaan en later in missiehuis Sint-Theresia.