TON BASTINGS (64) PROMOVEERT OP PROEFSCHRIFT OVER LERAREN IN DE LITERATUUR
'Docenten vinden dat hun vak is afgepakt'
HENK VAN WEERT
Al bijna veertig jaar is hij docent Nederlands in het middelbaar beroepsonderwijs. Medio december vorig jaar promoveerde Ton Bastings (64) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen op het proefschrift 'Meesters van papier'. Hij onderzocht de beeldvorming van docenten in de literatuur van pakweg de afgelopen 25 jaar. Die voelen zich miskend en zijn ontevreden. En dat beeld herkent de Boxtelaar maar al te goed. De leraar heeft geen best imago. ,,Ons beroep is afgewaardeerd."
Wie met Bastings aan tafel schuift, kan het niet ontgaan. Hier zit een man met een ware hartstocht voor taal én voor onderwijs. Dat hij Nederlands ging studeren, is te danken aan zijn oom Jan Kamerbeek (1905-1977), de bekende letterkundige, die onder meer hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam was. Tijdens zijn studie deed Bastings middeleeuws bronnenonderzoek.
PROPAGANDA EN RECLAME
,,Maar gaandeweg die studie kwam ik tot de ontdekking dat je als taalwetenschapper toch wel erg in een ivoren toren leeft. Ik miste er het maatschappelijk engagement. Nadat ik was afgestudeerd ontmoette ik op enig moment mijn plaatsgenoot Jan van Roosmalen, die lesgaf aan de mts in 's-Hertogenbosch. Daar zochten ze een docent Nederlands", vertelt de kersverse doctor. Ook na vier decennia lééft hij nog altijd voor zijn scholieren. ,,Ik geef les aan het Koning Willem I College, aan jongeren die een technische opleiding volgen. Vaak van buitenlandse afkomst. Dat is niet de groep waar je doorgaans veel enthousiasme ontmoet voor de Nederlandse taal", realiseert Bastings zich.
Toch vindt hij het nog elke dag een uitdaging om zijn leerlingen verder te helpen in de samenleving via een goede taalbeheersing. Ook zij, of liever júist zij, hebben in de ogen van de Boxtelaar recht op een goed opgeleide vakdocent. ,,Ze hebben het Nederlands heel hard nodig. Om niet het slachtoffer te worden van propaganda of reclametaal." Maar tegelijk ziet Bastings dat het niveau van zijn collega's in den lande ver gedaald is. ,,En het Nederlands als vak speelt in het mbo slechts een marginale rol. Overigens ook in andere onderwijsvormen. Het feit dat de Vrije Universiteit in Amsterdam in februari bekendmaakte de studie Nederlands door gebrek aan belangstelling te staken, is volgens Bastings een dieptepunt in zijn vakgebied.
NIET MEEHUILEN
De kwaliteit van het onderwijs in het algemeen ligt de docent na aan het hart. Dat was voor hem mede de aanleiding om in 2006 toe te treden tot het bestuur van de toen opgerichte vereniging Beter Onderwijs Nederland (BON), waarin Bastings nog altijd actief is. ,,Ik wilde niet meehuilen met de wolven in het bos, maar iets dóen. BON laat een tegengeluid horen. Onder andere tegen de verengelsing van het onderwijs. Kijk, we beseffen dat je bepaalde ontwikkelingen niet tegen kunt houden. Dat moet je ook niet willen, dat zou Don Quichotterie zijn."
Getergd: ,,Maar het gaat te ver als jongeren op de universiteit 'Van den vos Reynaerde', een 13e-eeuws gedicht dat geldt als een hoogtepunt in de Nederlandse middeleeuwse literatuur, in het Engels moeten lezen. Zéker als er niet één buitenlandse student aanwezig is..."
Bastings wilde ook aantonen waar het misgaat met de kwaliteit van de docenten. Dat deed hij met zijn promotieonderzoek en het heeft volgens de Boxtelaar alles te maken met de disbalans in de driehoek leraar-leerling-leefstof. ,,Die is ontstaan door de zogeheten lumpsum-financiering die het ministerie hanteert. Scholen krijgen geld op basis van hun aantal leerlingen. Het gaat niet meer om kwaliteit, maar om kwantiteit en dat vind ik een kwalijke zaak. Docenten zijn nog voornamelijk bezig als boekhouder om ten behoeve van de inspectie te registreren wie er les krijgt en wat ze doen in plaats van dat zij lesgeven. En voorts is sprake van output-financiering: scholen krijgen een bonus als leerlingen binnen een bepaalde periode hun diploma behalen. Kortom, de leerling is het belangrijkst geworden. De docent en de lesstof komen op het tweede plan."
ALLEENSTAANDE LOSER
In zijn onderzoek richtte Bastings zich op de docenten die een rol spelen in Nederlandse romans. ,,Vooral die sinds 1995 zijn gepubliceerd. Dat was ongeveer het moment waarop het lerarentekort zich aandiende. En dat loopt parallel aan grote onderwijsvernieuwingen als basisvorming (1993), tweede-faseonderwijs (1998), studiehuis (1999) en competentie-leren (2008)." Het merendeel van de tien romans die hij bestudeerde, is geschreven door mensen die zelf ook voor de klas stonden: zoals Robert Anker ('Hajar en Daan' en 'Oorlogshond'), Cyrille Offermans ('Dood van een leraar'), Jan Siebelink ('Suezkade') en Lodewijk Wiener ('Nestor', 'De verering van Quirina T.', 'Eindelijk volstrekt alleen' en 'Shanghai Massage'). Maar ook het vooroorlogse 'Bint' van Ferdinand Bordewijk werd in zijn onderzoek betrokken. De handelingen van de romanpersonages toetste de Boxtelaar aan de wet BIO (Beroepen In Onderwijs) waarin in 2006 de competenties zijn vastgelegd waarover docenten moeten beschikken.
Uit zijn onderzoek komt het beeld naar voren van leraren in de literatuur die alleenstaande losers zijn, die niet alleen over een uitgebreide academische vakkennis beschikken, maar ook een drankprobleem hebben. Of die seksuele contacten hebben met hun leerlingen en zelfmoord (willen) plegen. ,,De leraren voelen zich stuk voor stuk onbegrepen en ontevreden in het hedendaagse onderwijs. En allemaal geven ze hun baan binnen een jaar op uit onvrede. En dat beeld draagt zeker niet bij aan een positief beeld van het leraarschap", benadrukt Bastings.
OVERBODIG...
En als de onderzochte auteurs zich in non-fictie uitlaten over hun vak, is te merken dat ze verbolgen zijn over de ontwikkelingen in het onderwijs, vertelt Bastings. ,,Ze mochten steeds minder lesgeven en hebben het gevoel hebben dat hun vak is uitgehold en van hen is afgepakt. Ze zagen hoe scholieren zich de lesstof zelf eigen maakten en voelden zich overbodig worden. Of zoals dat in het vakjargon heet: de leraar schept een omgeving waarin de leerling zijn eigen leerproces vorm en inhoud kan geven."
Bastings is realist genoeg om te beseffen dat hetgeen hij bijdroeg om het onderwijs te verbeteren tot nog toe niet veel heeft geholpen. Daarentegen is hij blij met de aandacht die zijn promotie-onderzoek kreeg. Er verschenen artikelen in De Telegraaf en de Volkskrant, maar ook in Vrij Nederland. Ook werd hij geïnterviewd door Met het oog op morgen en Spijkers met koppen. Ook de wijze waarop hij in december zijn proefschrift in Nijmegen verdedigde, maakte wel wat los. ,,Mijn mbo-leerlingen konden die bijeenkomst via een livestream volgen. Een aantal begroette ik met naam, vier van de zes waren allochtoon. Op die manier probeerde ik de ivoren toren van de academische wereld even in contact te brengen met de 'gewone' mensen..."
FOTO BOVEN: Ton Bastings met zijn schrijfblokje in de aanslag langs de lijn van het hockeyveld. Want naast zijn dagelijks werk als docent Nederlands is de Boxtelaar ook al ruim twintig jaar correspondent voor Brabants Centrum. Wekelijks doet hij - in navolging van zijn vader - verslag van de verrichtingen van MEP. Bovendien is hij verknocht aan de wielersport en is hij een van de organisatoren van de veldrit die jaarlijks in december rond zwemplas De Langspier plaatsvindt. Ook daarvoor klimt Bastings steevast in de pen. (Foto: Hans Verberk).
Boxtel
Café Brein
Tijdens Café Brein gaan bezoekers maandag 15 april in gesprek over aanvaarding en acceptatie na een hersenbeschadiging. De avond in Zorghoeve 't Binnenveld (Boxtelseweg 5, Schijndel) duurt van 19.30 tot 21.30 uur. De toegang is gratis.