HET CARNAVALSFEEST: VAN MESOPOTAMIË TOT LIEMPDE
'Vooral lief zijn voor elkaar'
PÅL JANSEN
Een carnavalsfeest zoals in de omliggende dorpen, zoiets moeten we in Liempde ook hebben. Dit moet Jan van den Berk 52 jaar geleden gedacht hebben. 11 mei 1967 richtte hij daarvoor carnavalsvereniging De Ploegers op. ,,In 1957 al werd de eerste kinderoptocht georganiseerd. Maar pastoor Kluijtmans was in die tijd mordicus tegen carnaval", vertelt Harrie Raaimakers. Over hoe carnaval ooit begon.
Raaimakers is actief als Gastvrij Liempde-gids en verdiepte zich daarvoor in het Liempdse carnaval. Een groep van bijna dertig man sloot zondag aan bij de rondleiding die hij gaf waarbij deelnemers de geschiedenis van het zottenfeest kregen voorgeschoteld. ,,Daar kon prins Joost d'n Echte en zijn gevolg nog niet bij zijn. Maar speciaal voor hen en iedereen die wil aansluiten, volgt er nóg een rondwandeling."
CARRUS NAVALIS
Het verhaal van de Liempdenaar begint met een korte verhandeling van de geschiedenis van carnaval, in de Romeinse tijd aangeduid als carrus navalis, als verwijzing naar de scheepswagen. ,,In Bergen op Zoom zie je nog de originele vorm van carnaval. Daar is het gilde van de Blauwe Schuit gevestigd. Het schip dat rijdt op wielen, is een symbool voor de omgekeerde wereld tijdens carnaval."
Duizenden jaren geleden werd het feest al gevierd in Mesopotamië: slaven en heersers waren voor een paar dagen gelijk, een crimineel werd koning. ,,Maar aan het einde werd diegene verbrand, als symbool voor het beginnen met een schone lei."
Nog steeds, zo laat Raaimakers zien, zijn er elementen uit het carnaval van toen terug te vinden in het hedendaagse feest. ,,De Ploegerverbranding bijvoorbeeld, of een 'gewone burger' die symbolische de macht tijdens carnaval overneemt."
MILITAIREN
Het Liempdse carnaval is, zoals in zoveel Brabantse plaatsen, een afgeleide van het Keulse carnaval dat ontstond in de 18e eeuw en een reactie was op de militaire bezetting van eerst de Fransen en later soldaten uit Pruisen. ,,Eigenlijk was het ook een beetje om de Duitsers en militaire regimes voor schut te zetten. Als parodie op de marketentsers (vrouwen die soldaten ontspanning boden - red.) ontstonden dansmariekes. En alle onderscheidingen die worden gegeven, zijn ook weer een afgeleide van een militair gebruik. De steek wordt dwars opgezet. Ook de carnavalsgroet (alaaf) is een variant op de militaire groet", licht Raaimakers toe.
Het Liempdse carnaval maakte dankzij prinsenvereniging De Ploegers een 'schitterend debuut' in 1968. 'De juiste stijl, die alle voorbereidende festiviteiten kenmerkte, gaf ook allure aan het verloop van de carnavalsvierdaagse zelf', werd opgetekend in Brabants Centrum van 1 maart dat jaar. Dit dankzij de inzet van de buurtschappen, die later zouden uitgroeien tot de huidige buurtverenigingen.
'KAN ECHT NIET MEER'
Wagens kwamen voorbij die in deze tijd 'echt niet meer zouden kunnen', verhaalt de Liempdenaar: ,,Klein Huukske had als nieuwe buurtschap meegedaan aan de eerste optocht met een parodie op dokter Christiaan Barnard, de Zuid-Afrikaanse chirurg die de eerste geslaagde harttransplantatie verrichtte. Mijn vader Bert was toen zogenaamd de operatie-assistent. Theo Legius speelde de chirurg, Chris van Lieshout de patiënt. Voor de wagen gingen de bouwers naar de Encebe in Boxtel (voorloper van slachterij Vion). Er werd een koeienhart gehaald, en er hingen allerlei ingewanden aan de wagen. Chrisje (van Lieshout) werd de hele tijd opnieuw geopereerd en lag zogenaamd aan het infuus. Maar daarin zat citroen-brandewijn. Toen ze naar de prijsuitreiking gingen, bleef Chrisje mooi op de operatietafel liggen", lacht Raaimakers. ,,Ze haalden de eerste prijs! En toen ze terugkwamen, lag Chrisje er nog steeds. Ze hebben hem uiteindelijk ook met de optochtwagen weer thuis afgezet."
De herintrede van de buurtschappen maakte het carnaval tot een succes, maar het initiatief werd de jaren ervoor al genomen. Jan van den Berk maakten in de jaren zestig al mensen warm voor carnaval in Liempde. ,,Hij reed tevens de groentekar in het dorp en kwam dus overal. Dat gebruikte hij ook om zijn idee van carnaval in Liempde te promoten."
STARTKAPITAAL
Uiteindelijk sloten Piet Grilis, Piet Strijbosch en Jan van Houtum (van 'de garage') aan. ,,Volgens de annalen hebben zij toen bij verschillende verenigingen aangeklopt met de vraag wie er lid wilde worden. In eerste instantie vroegen ze daarvoor honderd gulden. Ze hadden natuurlijk startkapitaal nodig."
Uiteindelijk kon op 11 mei 1967 de oprichtingsakte van de prinsenvereniging getekend worden. Inmiddels was pastoor Kluijtmans ('toen werd er nog gewoon geluisterd naar de pastoor') uit beeld: al enkele jaren had pastoor Klaassen de Liempdse parochiegemeenschap onder zijn beheer. ,,Klaassen vond het allemaal wel goed. Die heeft zelfs nog de eerste carnavalsmis mee opgezet."
Jan van den Berk werd de eerste prins onder de leus 'We moeten lief zijn voor elkaar'. De pop Peer de Kromploeger, wiens rol medeoprichter Piet Grilis tot zijn dood in 1991 jarenlang ook daadwerkelijk speelde, werd ritueel verbrand aan het einde van carnaval. ,,Als eerbetoon aan Piet is daarna besloten om in plaats van de pop, jaarlijks de ploeg te verbranden", aldus Raaimakers.
En zo geschiedde. Het carnaval werd een stukje dorpscultuur, waaruit de nog steeds zeer actieve buurtverenigingen ontstonden die een impuls bleken voor de leefbaarheid in Liempde, aldus de Liempdse gids. Of hij zelf nog carnaval gaat vieren? ,,Nog steeds vier dagen. Als ik niet vraag aan mijn vrouw of zij meegaat, vraagt zij niet of ik thuis blijf", grapt Raaimakers.
FOTO BOVEN: Gastvrij Liempde-gids Harrie Raaimakers verhaalt over de carnavalsgeschiedenis in Liempde. Hier staat hij bij het beeld voor Peer de Kromploeger. De ploeg staat symbool voor het plaatselijke carnaval; Liempde wordt omgedoopt tot Ploegersland. (Foto: Gerard Schalkx).
FOTOPORTRET: Piet Grilis speelde jarenlang de rol van Peer de Kromploeger, naar de pop die ieder jaar aan het einde van carnaval ritueel werd verbrand. Als eerbetoon aan de Liempdenaar vindt vanaf begin jaren negentig jaarlijks de ploegverbranding plaats. (Foto: archief Brabants Centrum).
OUD-ADJUDANTEN BIEDEN ALTERNATIEF MET GOUDEN HESJES
GAOS demonstreert tegen gele hesjes
Uit betrouwbare bron heeft GAOS, Gezellige Adjudanten Ontspannen Samen, vernomen dat de beweging gele hesjes gaat protesteren tegen de 'drie uurtjes achteraf'. ,,Dit laten de Gouden Hesjes niet gebeuren", klinkt het strijdbaar.
Iedere carnaval organiseert GAOS de Dolle Dinsdag, het laatste feest in café Het Wapen van Liempde dat vanaf 20.30 uur zal plaatsvinden op 5 maart. ,,Vrijheid van meningsuiting is een groot goed dat we moeten koesteren. Maar handen af van Dolle Dinsdag. Handen af van onze 'drie uurtjes achteraf'. Voor drie uurtjes vooraf ga je naar Lampegat."
Het gezelschap van oud-adjudanten roept daarom Ploegers en Ploegerinnen in hun glossy op om een vuist te maken. ,,Zet samen met de Gouden Hesjes de voeten op de juiste plek om onze standvastigheid aan iedereen te tonen. Geen drie uurtjes vooraf, maar drie uurtjes achteraf", aldus GAOS. ,,Laat ze maar komen. Ploegersland heeft geen chaos nodig, want Ploegersland ís GAOS."
FOTO RECHTS: Vorig jaar toonde GAOS al aan ballen te hebben, dit jaar zal dat niet veel anders zijn als de gele hesjes komen protesteren tegen de drie uurtjes achteraf. De beweging is al gesignaleerd in Liempde. (Foto: GAOS).
