WIM VEEKENS PRESENTEERT 'VAN DE AAR TOT DE ZWARTE RAAF'
Boxtel is rijk aan oude huizennamen
HENK VAN WEERT
Zo'n vijfhonderd historische namen waarmee Boxtelse huizen en bedrijfsgebouwen in vroeger eeuwen waren getooid, zijn door Boxtelaar Wim Veekens te boek gesteld. Wie denkt dat hij met 'Van de Aar tot de Zwarte Raaf', dat vandaag ten doop wordt gehouden álle huizennamen heeft gebundeld, heeft het mis. ,,Het is nog niet 10 procent van het totaal. Ooit komt er nog een tweede uitgave...", zegt de toponiemenkenner.
Al sinds zijn jeugd houdt de in Rosmalen geboren en opgegroeide Veekens (67) zich met toponiemen bezig. ,,Het begon met mijn nieuwsgierigheid naar de herkomst van de naam Rosmalen", vertelt de gepensioneerde docent Frans. Na zijn huwelijk vestigde Veekens zich in Boxtel en sinds 1990 deed hij ook in deze gemeente veldnamenonderzoek. Het resulteerde in 1999 in het boek Van Lutgerliempde tot Nergensna. Het onderzoek is echter nog altijd gaande en steeds weer stuitte Veekens op namen van gebouwen.
In de naamkunde vormen huisnamen een ondergeschoven kindje, weet de Boxtelaar. En dus besloot hij tot een alfabetisch naslagwerk. ,,Mijn boek bevat niet uitsluitend een opsomming van namen, maar ook een verklaring en/of duiding waar die vandaan komen. Soms verwijst de naam van een pand naar een veldnaam, maar ook hebben ze vaak een heraldische, literaire of godsdienstige oorsprong."
BARONIE
Het onderzoek van Veekens omvat de periode 1450 tot 1980: ,,Bij de overdracht van onroerende goederen werden namen vastgelegd in akten. In Boxtel ging - heel uitzonderlijk - notaris Mertens er nog tot 1933 mee door." Boxtel telt relatief veel huis- en veldnamen, ontdekte de auteur. ,,Ik vermoed dat dit te maken heeft met het feit dat Boxtel lang een zelfstandige baronie was. En met de aanleg van de steenweg van 's-Hertogenbosch naar Luik in de 18e eeuw. Vanaf dat moment zie je dat veel panden langs die route een naam krijgen.
Op de vraag welke naam hij het mooist vindt, komt geen antwoord. ,,Er zijn zoveel mooie namen. De oudste die ik heb kunnen traceren is De Spijker en die verwijst naar een opslagplaats voor graan nabij de Sint-Petrusbasiliek. Den Eijnghel in Lennisheuvel is de oudste naam die nog altijd in gebruik is. Overigens: die onuitspreekbare schrijfwijze van het rijksmonument komt in de archieven slecht eenmaal voor, ergens in 18e eeuw." Ooit was er ook een Den Engel aan de Markt in Boxtel.
Vaak verwijst de naam van het pand naar de werkzaamheden die er verricht werden. ,,'t Wit Engels Laken is zo'n voorbeeld; in dat pand moet een lakenverkoper gevestigd zijn geweest. En De Blauwe Hand verwijst naar een blauwververij, een bedrijfstak in de textielnijverheid.
Veekens zou het leuk vinden als pandeigenaren oude namen weer terug in het straatbeeld brengen: ,,In de Clarissenstraat is dat bij een rijtje huizen gebeurd. Zo zouden er meer mogen volgen."
PLATTEGRONDJES
Het namenboek Van de Aar tot de Zwarte Raaf is geïllustreerd met ongeveer 175 foto's en pentekeningen, maar ook met (delen van) plattegronden waarop de betreffende panden zijn ingekleurd. Daarvoor zorgde heemkundige Gerard van Houtum (83) die zich baseerde op de kadastrale kaart van Boxtel uit 1832. ,,Maar ook panden in Gemonde en de Essche buurtschap Hal komen aan bod", zegt Veekens. ,,Een dergelijk boek met huisnamen werd volgens een Vlaamse toponiemenexpert nog niet eerder in het Nederlands taalgebied uitgegeven."
Nog even over de naam van het boek. Natuurlijk verwijst die naar de alfabetische rangschikking. Maar waar stonden de Aar en de Zwarte Raaf eigenlijk? ,,De Aar - een afkorting voor arend - stond aan de Mijlstraat in Lennisheuvel en komt al in 1498 voor. De Zwarte Raaf is relatief recent en dateert uit het begin van de 20e eeuw; het was de naam van het pand op de hoek van de Baroniestraat en de Breukelsestraat, waar destijds smederij Eltink was gevestigd."
BOEKPRESENTATIE
Van de Aar tot de Zwarte Raaf is uitgegeven in samenwerking met Heemkunde Boxtel door Pictures Publishers. Vanavond, donderdag 25 oktober presenteert Wim Veekens om 20.00 uur zijn boek tijdens een gratis toegankelijke lezing in grand café Rembrandt. Mensen die het boek bij voorintekening bestelden, kunnen hun exemplaar daar afhalen of op vrijdagen tussen 10.00 en 13.00 uur in de Heemkamer achter het VVV-kantoor in het Hofje aan de Markt. De publicatie kost 34,95 euro en is te koop tijdens de lezing en via www.picturespublishers.nl.
FOTO BOVEN: Wim Veekens (rechts) heeft in zijn boek Van de Aar tot de Zwarte Raaf zo'n vijfhonderd historische namen van woningen en bedrijfsgebouwen gebundeld. Het alfabetisch naslagwerk is onder meer verluchtigd met ingekleurde plattegrondjes die Gerard van Houtum maakte aan de hand van een kadastrale kaart van Boxtel uit 1832. Het boek wordt vandaag gepresenteerd. (Foto: Peter de Koning).