'NATUUR KRIJGT EEN KLAP ALS ER NIET SNEL WATER BIJKOMT'
Kampina zucht onder zinderende zon
RENS VAN DEN ELSEN
Het water dat woensdagmorgen even uit de hemel kwam vallen, kwam voor veel Boxtelaren wellicht als een geschenk. Al weken snakken we naar wat regen om onze tuinen weer te laten bloeien. Dáár kunnen we echter zelf de tuinslang nog op zetten, daarbuiten ligt dat anders. De natuur in de Kampina heeft het momenteel zwaar en die paar druppels van gisteren zetten dan ook geen zoden aan de dijk. Het is er niet zo droog als bijvoorbeeld in de Loonse en Drunense Duinen, waar vorige week een grote bosbrand woedde, maar: ,,We hebben echt snel water nodig, anders is het funest voor de natuur."
Natuurgebied Kampina strekt zich uit over zo'n 1.800 hectare tussen Boxtel en Oisterwijk. Een groot deel daarvan bestaat uit heide, normaal gesproken bekend als een 'natte natuurparel'. Wie een rondje langs de vennen en door de bossen maakt, zal merken dat het nog relatief groen is. Her en der zijn zelfs de paarse bloemen van de heideplanten te zien. Maar schijn bedriegt. Want hele stukken in het gebied zien eruit alsof het al een tijdje herfst is. Sinds mei is het al droog en er lijkt voorlopig geen einde aan te komen. Het enkele buitje dat valt is dan ook slechts een druppel op de gloeiende plaat volgens Lex Querelle, coördinator natuurbeheer en boswachter Niels Vogels van Natuurmonumenten. ,,Het grondwaterpeil ligt momenteel zo'n twee meter onder het maaiveld. Normaal is dat anderhalve meter en dat is al erg droog", geeft Vogels aan. ,,Zoiets heb ik in mijn tijd als boswachter nog nooit meegemaakt!"
De natuurbeheerders maken zich dan ook zorgen, want door het gebrek aan regen raakt de flora en fauna van slag. Querelle neemt het aantal vlinders als voorbeeld. ,,Die leggen nu hun eitjes en daar komen straks rupsen uit. Die hebben door de droogte echter niets te eten en gaan dood. Volgend jaar hebben we dan vrijwel geen vlinders." ,,Maar je merkt het ook aan de grassen", vult Vogels aan. ,,Die groeien nu hard. Normaal wordt dat opgegeten door de schapen en koeien, maar die liggen nu liever in de schaduw. Daardoor overwoekeren de planten de heide."
SPROEIER
Dat de Kampina op een aantal plekken nog groen oogt, is ook te danken aan de maatregelen die de diverse natuurorganisaties al sinds de jaren tachtig nemen om het water vast te houden. Hierdoor is een flinke buffer opgebouwd. Door de droogte is daar nu echter al een groot deel van verdwenen. Er is volgens Querelle en Vogels veel water nodig om dat weer aan te vullen. ,,En even de sproeier aanzetten, zoals je thuis doet, gaat natuurlijk niet."
Deze lange periode van droogte lijkt een direct gevolg van de opwarming van de aarde. Natuurorganisaties zagen dat volgens Querelle al lange tijd aankomen. ,,De provincie en het Rijk nemen weliswaar allerlei maatregelen om ons tegen het extreme weer te wapenen, maar zij focussen zich op slechts één aspect: de grote hoeveelheid regenval in korte tijd. Wij waarschuwen hen echter al jaren dat er juist een grote periode van droogte aankomt. En die is veel erger dan de wateroverlast." Nu hoeft één extreem droog jaar niet meteen een ramp te zijn, zegt Vogels: ,,Een ven of poel kan best eens in de 25 jaar droog komen te staan. Belangrijke diersoorten komen het jaar erop wel weer terug. Het wordt pas problematisch als dat een jaar daarop wéér gebeurt."
Daarnaast is het niet alleen het weer dat negatieve invloed heeft op de natuur, ook de mens draagt zijn steentje bij. Onder meer door het vele stikstof dat we produceren via landbouw en auto's. Dat werkt als een soort kunstmest voor de plantsoorten, ook op de Kampina. ,,We merken dat de heide daardoor gevoeliger is geworden voor zowel extreme hitte als veel water en ook sneller sterft. Natuurmonumenten is al langere tijd bezig om de hoeveelheid stikstof in de lucht te bespreken met onder meer de provincie", vertelt Querelle en hij refereert meteen aan de bouw van de megastal op de grens van het natuurgebied. ,,Dat draagt natuurlijk niet aan bij de vermindering. Wij staan hier te dweilen en aan de andere kant zetten ze de kraan open."
BEERZE
De droogte is niet het enige probleem voor het natuurgebied. De waterstand in de beken is daardoor hard gedaald en dat baart de boswachter zorgen. Vooral in de Beerze zorgt dat voor problemen.
Vogels staat aan de rand van de beek en kijkt bedenkelijk. ,,Het water staat gevaarlijk laag voor de tijd van het jaar. Normaal gesproken zou ik in het water staan, nu is het modder. Kijk alleen al naar de varens." Hij wijst naar de gele stengels langs de oever die slap over een boomstam hangen. ,,Normaal zijn die in de zomer groen, het lijkt hier dan bijna op een oerwoud. Maar het water staat te laag, waardoor de wortels er niet bij kunnen." Vogels prijst zich gelukkig dat er nog wel wat stroming in de beek zit, al is die minimaal. ,,Maar als ook dat stil komt te staan, hebben we een groot probleem", zegt hij. ,,Er leven veel verschillende diersoorten in en omheen de Beerze, maar om dat in stand te houden hebben we wel water nodig." Op de korte termijn dreigt er vissterfte volgens de boswachter. ,,De vissen blijven nu vastzitten in diepere kommen in de beek. Maar op een gegeven moment is daar ook de voeding en het zuurstof op. De grote soorten sterven eerst en daarna komen de kleintjes bovendrijven. Dat moeten we echt zien te voorkomen."
De waterstand is niet alleen belangrijk voor vissen en insecten. De aanwezige grazers op de Kampina, zoals herten, schapen, koeien en paarden drinken uit de beken en vennen. Op sommige plekken staat de Beerze zo laag dat je er gemakkelijk doorheen kunt lopen. Vogels: ,,Dat kunnen herten en koeien ook. De beek is nu een soort natuurlijke grens, aan de andere kant ligt een veld met bijzonder blauwgras. We willen niet dat ze daar gaan grazen."
FOTO ONDER: Boswachter Niels Vogels van natuurmonumenten maakt zich zorgen om de waterstand van de Beerze. (Foto: Peter de Koning).