BOXTELAAR KEES VAN HOUTEN ZESTIG JAAR CONCERTORGANIST
Orgel moet je temmen als een leeuw...
MARC CLEUTJENS
Kees van Houten (76) weet nog precies wanneer hij zijn eerste concert gaf. De Boxtelse organist, die zestig jaar in het vak zit, speelde op 6 september 1953 als twaalfjarig jongetje piano tijdens een optreden van feestorkest De Optimisten in zaal Pax Intrantibus in Rijswijk. Vier jaar later verzorgde hij zijn eerste orgelconcert en thans staat hij aan de vooravond van een tournee langs de beste orgels van Nederland, natuurlijk óók in Boxtel.
Niet minder dan veertig plakboeken vol heeft Van Houten. Daarin zitten knipsels, foto's, posters, toegangskaarten en heel veel recensies van alle concerten die hij in binnen- en buitenland heeft gegeven. Een blikvanger is het affiche van zijn eerste orgelconcert buiten geboortestad Helmond, in de kerk aan de Schootsestraat in Eindhoven. ,,Toegangskaartjes kostten toen 75 cent", grinnikt de Boxtelaar, die destijds werken speelde van onder meer Buxtehude, Pachelbel, Couperin en Franck.
GEEN KLAP AAN...
En Bach... Van Houten staat bekend als een van de grootste kenners van Bach - hij schreef er vele toonaangevende publicaties over - maar vertelt dat hij vroeger weinig moest hebben van het uitgebreide werk van de Duitse barokcomponist. ,,Ik geloof dat ik de 'Inventionen' van Bach als eerste hoorde. Ik vond er geen klap aan... De Matthäus Passion vond ik vroeger vreselijk. Zwaarmoedig. Langdurig. Ik speelde toen veel liever werk van romantische componisten, zoals Mozart, Beethoven en Chopin."
De Boxtelaar vertelt dat hij zeven of acht jaar was toen hij voor het eerst met muziek in aanraking kwam. Bij een vriendje zag hij een piano. ,,Dat wil ik ook leren", zei hij tegen zijn ouders, die kort na de Tweede Wereldoorlog een piano kochten. Na het gymnasium koos Van Houten voor het Brabants Conservatorium, waar hij piano en orgel studeerde. ,,In 1957, nu zestig jaar geleden, werd ik organist in de Sint-Lambertuskerk in mijn eigen Helmond. Dat heb ik daar tot enkele jaren geleden gedaan." Omdat hij een baan kreeg op het conservatorium in Utrecht, verhuisde hij naar Boxtel. ,,Zowel Utrecht als Helmond waren goed bereikbaar."
TOPSPORT
Een orgel bespelen, zeker een historisch kerkorgel, is topsport. ,,Elk orgel is anders en vereist dat je een concert goed voorbereidt", legt Van Houten uit. ,,De afstand tussen manualen en pedalen is altijd anders en vergen goede coördinatie. Bij het ene orgel is een zachte aanslag voldoende, op het andere moet je touche juist veel kracht hebben. En dan is er de akoestiek. Elke kerk is anders en heeft een geheel eigen geluid. Daarom is het belangrijk om goed te oefenen. Laatst was ik in de Stevenskerk in Nijmegen, waar ik een van mijn jubileumconcerten ga verzorgen. Ook in de Sint-Janskerk in Maastricht ben ik al geweest."
Spelen op het Smitsorgel in de Boxtelse Sint-Petrusbasiliek beschouwt Van Houten ook na zoveel decennia als een voorrecht. ,,Weet je dat de orgelbouwers Smits autodidacten waren? Er werd vroeger heel minderwaardig gedaan over hun orgels. Nu beseffen kenners dat de instrumenten van historische waarde zijn."
De jubilerende organist durft te stellen dat het Boxtelse Smitsorgel tot de beste behoort. ,,Pijpwerk en klankkleur zijn uniek. Maar zoals bij elk orgel geldt ook in Boxtel dat je goed met een instrument moet om kunnen gaan. Als organist moet je een orgel de baas worden, het is een leeuw die je moet temmen."
MEKKA
Dat temmen is Van Houten gelukt, in Boxtel maar ook in veel andere steden waar hij de trappen beklom om bij het orgel te komen. Gedurende zes decennia heeft hij alle beroemde orgels wel zo'n beetje bespeeld, in Nederland maar ook daarbuiten.
In de kathedraal van Antwerpen bijvoorbeeld, of de grote kerk van Toulouse, waarschijnlijk de rijkste orgelstad van Europa. ,,Maar besef dat Nederland het echte mekka van de orgelcultuur is. Toen ik nog doceerde aan het conservatorium in Utrecht, had ik studenten uit Japan en Korea omdat ze hier op historische orgels wilden leren spelen. Die vind je nergens anders hoor."
BOOGIEWOOGIE
Een handblessure weerhoudt Van Houten momenteel van studeren. Maar hij zal op tijd hersteld zijn voor zijn jubileumtournee die zondag 25 juni van start gaat op het Smitsorgel in de Sint-Petrusbasiliek in Boxtel. Met sopraan Marjon Strijk speelt de organist dan werken van Rheinberger, Franck en natuurlijk Bach.
De tournee brengt Van Houten voorts naar de Stevenskerk in Nijmegen, de Sint-Janskerk in Maastricht, de Grote Kerk in Goes, de Zuiderkerk in Enkhuizen, de Sint-Laurenskerk in Rotterdam, de Sint-Petrusbasiliek in Oirschot en tenslotte de Sint-Gertrudiskerk in Bergen op Zoom.
Op de meeste plekken zal de Boxtelaar de Leipziger Orgelkoralen van Bach spelen. Heel wat anders dan 'The Black and White Rag' van Winifred Atwell, een boogiewoogie- en ragtimepianiste wier werk de twaalfjarige Van Houten speelde in zaal Pax Infrantibus in Rijswijk. ,,Als je dat liedje beluistert, kun je je toch niet voorstellen dat ik organist en Bach-vorser zou worden..."
Meer weten? Kijk op www.keesvanhouten.nl.
FOTO BOVEN: Kees van Houten is zestig jaar actief als concertorganist. Hij poseert in de Sint-Petrusbasiliek waar hij graag op het monumentale Smitsorgel speelt. Hier is zondag 25 juni de aftrap van een jubileumtournee. (Foto: Peter de Koning).
