Jacob Roelands, bekeerd in Boxtel...
Craig Harline, historicus aan de Brigham Young University in Provo, Utah heeft gisteravond in Antwerpen zijn meeslepende boek 'Jacobs vlucht. Een familiesaga uit de Gouden Eeuw' gepresenteerd. Het boek gaat over Jacob Roelands, die zich in 1654 tot het katholicisme bekeerde en Boxtel ontvluchtte. Hij sloot zich aan bij de jezuïeten en koos in 1663 voor de missie in Brazilië. Jacob Roelands overleed in 1684 in Sao Tomé, een eiland voor de kust van Afrika...
Op deze Antwerpse kasseien heeft Jacob Roelands (1633-1684) ooit gelopen. Hier op de Groenplaats, een paar uur voor de presentatie van 'Jacobs vlucht', vertelt Craig Harline over het boek waaraan hij met tussenpozen sinds 2001 heeft gewerkt. En tijdens een wandeling door de binnenstad, zijn er meer plekken die met een beetje fantasie de sfeer van de 17e eeuw ademen. Hier huurde Jacob Roelands in 1654 een kamer bij herberg 't Meuleken, hier vond hij een luisterend oor bij de jezuïeten. ,,De kans is groot dat hij bij deze kerk aan de deur heeft geklopt", vertelt Harline. Via de Jezuïetenrui zijn we op het Hendrik Consienceplein beland, waar thans de Stadsbibliotheek gehuisvest is. ,,De Sint-Carolus Borromeuskerk werd gesticht door de jezuïeten en hier koos Jacob Roelands definitief voor het geloof en legde hij de basis voor zijn zendingswerk in Zuid-Amerika en Afrika."
ONTSNAPPINGSPLAN
Wie was Jacob Roelands? Zoon van Timotheus en kleinzoon van Jacob, beide dominee en volgens Harline principieel, standvastig en vaak ook rechtlijnig. Het bracht ze nogal eens in conflict met anderen. Jacob werd geboren in 1633 en kwam als jonge twintiger in Boxtel terecht omdat zijn vader als dominee naar deze plaats in Brabant werd gestuurd. ,,Hij was eerder na een ruzie met de gereformeerden weggestuurd in Ouderkerk en kon ook in Sint-Michielsgestel niet echt aarden", vertelt de historicus. ,,Om die reden kwam Boxtel in beeld waar Timotheus zich in 1653 met zijn gezin vestigde."
Boxtel was in 1653 een dorp waar in dat jaar 2.460 katholieken geregistreerd stonden en niet meer dan veertig gereformeerden woonden die toen in de Sint-Petrus kerkten. Echt warm was de ontvangst niet voor Timotheus. Het verhaal gaat zelfs dat de pastorie waar hij woonde eens werd beschoten... Zoon Jacob had bij aankomst in Boxtel al besloten dat hij zich wilde afwenden van het geloof dat zijn vader verkondigde. Hij koos in het geheim voor het katholicisme en bekeerde zich tot deze godsdienst. Om los te komen van zijn thuismilieu bedacht hij een ontsnappingsplan.
'Jacob Roelands was een jongeman in verwarring, op zoek naar het ware geloof en bang zijn familie te verliezen'
JONGENSBOEK
Het is juist dit verhaal in Harline's publicatie dat leest als een spannend jongensboek. Katholieke vrienden in Boxtel zorgden voor een paard waarmee Jacob naar de grensplaats Hoogstraten zou gaan. Hij ontvluchtte de domineeswoning door het slaapkamerraam en kreeg van de katholieke pastoor in Boxtel een zakcentje mee om onderweg de onkosten te kunnen betalen. Vanaf Hoogstraten ging de tocht te voet en met paard en wagen verder naar Antwerpen. ,,Ik heb kunnen becijferen dat die reis in totaal zo'n twintig tot dertig uur geduurd moet hebben", vertelt de auteur op de Groenplaats.
In Boxtel was Jacobs vlucht inmiddels ontdekt en werd een 'reddingsploeg' geformeerd waarin ook diens vader Timotheus plaatsnam. De ploeg achterhaalde de verblijfplaats van de bekeerling, maar die werd door de waardin van herberg 't Meuleken gealarmeerd en kon aan zijn 'bevrijders' ontkomen. De jezuïeten bemiddelden nog wel tussen vader en zoon; er vond een gesprek plaats. Maar het was Timotheus die volgens Harline als 'een gebroken man' huiswaarts keerde en uiteindelijk aangaf dat hij zoon Jacob nooit meer achterna zou gaan.
Na de nodige omzwervingen vertrok Jacob op 2 december 1663 naar Brazilië. Hij gaf gehoor aan de noodkreet van Portugese jezuïeten, die verlegen zaten om zendelingen en arriveerde na een bootreis van 54 dagen in Zuid-Amerika. ,,Omdat Jacob geen contact meer had met zijn ouders en ook de briefwisseling met zijn zus Maria was gestopt, zal hij gekozen hebben voor een nieuw avontuur." Met identieke karaktertrekken als zijn vader en grootvader, is het niet vreemd dat ook Jacob nogal eens botste. De Portugese jezuïeten hielden er andere geloofsopvattingen op na en bovendien moest de bekeerling niets hebben van slavernij. ,,De Portugezen wilden de Braziliaanse indianen naar de kust drijven en daar kerstenen. Jacob wilde hun leefgebieden in de regenwouden respecteren en ze juist daar, in hun eigen leefgebied, als goede christenen opvoeden", vertelt Harline.
Na een verblijf van bijna twintig jaar in Brazilië, werd het conflict met de Portugezen zo heftig, dat Jacob vroeg om overplaatsing. Dat besluit viel in 1684 toen Zuid-Amerika werd verruild voor Sao Tomé, een eiland in de Golf van Guinee voor de westkust van Afrika. ,,Een ongelukkige keuze, weten we nu", knikt Harline. ,,Sao Tomé en andere streken in Afrika stonden bekend als de graven van de missionarissen. Ook Jacob werd snel ernstig ziek en overleed al na drie weken aan malaria of gele koorts."
DAGBOEK
Auteur Harline, die als professor is verbonden aan de Brigham Young University in Provo, dicht bij Salt Lake City, heeft zich de laatste decennia gespecialiseerd in kerkgeschiedenis. Hij doceert en publiceert over godsdiensten in de late middeleeuwen en de Gouden Eeuw en geeft als historicus les over het uitoefenen van zijn vak. In 2001 stuitte hij in een archief van de jezuïeten bij toeval op een dagboek van de hem totaal onbekende Jacob Roelands. ,,Ik werkte aan een ander onderzoek en ontdekte in het rijksarchief in Brussel een dagboek dat opvallend lijvig was en ontzettend veel interessante details bevatte. Wat meteen opviel was dat delen van de tekst in codes waren opgeschreven."
Het waren juist die codetekens die de auteur intrigeerden. In zijn boek heeft hij illustraties opgenomen, die laten zien hoe Jacob sommige passages in zijn dagboek gecodeerd opschreef. ,,Pas na enkele dagen studeren bleek dat Jacob de sleutel op de zijkant van zijn dagboek had opgeschreven en kon ik alle passages ontcijferen. Wat ik las was het verhaal van een jongeman in verwarring, op zoek naar het ware geloof en bang om zijn familie te verliezen."
Harline was geraakt door de teksten in het dagboek en voelde dat hij goud in handen had. ,,Ik ben verder gaan zoeken en stuitte op een intensieve briefwisseling tussen Jacob en zijn zus Maria. Dankzij veel andere archieven kon ik het leven van Jacob reconstrueren, maar ook laten zien hoe het zijn vader Timotheus en grootvader Jacob was vergaan."
Dat in Boxtel een school naar de bekeerling is genoemd, heeft volgens de historicus alles te maken met diens 'dappere besluit' om te kiezen voor het katholicisme. ,,In 1954, precies driehonderd jaar na de bekering, werd de school naar Jacob genoemd." Een glas-in-loodraam toont zijn beeltenis.
ARCHIEFBEZOEK
De voorbije vijftien jaar bracht Harline jaarlijks een bezoek aan Nederland en België om archieven door te spitten. ,,En jazeker, ik ben ook in Boxtel geweest. Ik heb het gemeentearchief bezocht, ken de Sint-Petruskerk waar Jacobs vader Timotheus destijds dominee was en weet waar het Jacob-Roelandslyceum is."
Dat de historicus vloeiend Nederlands spreekt, is te danken aan zijn vele studiereizen. ,,Zo'n veertig jaar geleden kwam ik als mormoonse zendeling naar België", vertelt hij. ,,Ik ben me later gaan verdiepen in de Europese kerkhistorie en geschiedenis gaan studeren op de Rutger's University in New Jersey. Later heb ik weken, soms maanden in Antwerpen gewoond. Een stad die ik op mijn duimpje ken en waar ik alle plekjes weet die Jacob Roelands ooit bezocht."
TWEE LEZINGEN
Craig Harline houdt dinsdag 8 november in Boxtel twee lezingen over Jacob Roelands. 's Middags is hij vanaf 15.30 uur te gast in het Jacob-Roelandslyceum, 's avonds vanaf 20.00 uur spreekt hij in zaal De Adelaar tijdens een bijeenkomst van Heemkunde Boxtel. Beide lezingen zijn gratis toegankelijk, voor het bijwonen van de bijeenkomst in het JRL is aanmelden vereist. Dat kan via de Facebookpagina van de school.
'Jacobs vlucht. Een familiesaga uit de Gouden Eeuw' is verschenen bij uitgeverij Vantilt en is te koop in de boekhandel. Het boek kost 24,95 euro en is tijdens de lezingen verkrijgbaar.
