Terugkijken op 25 jaar monumentencommissie:
Van 'obstakel' tot kundig
partner bij een restauratie
De oprichting kwam nét te laat voor de antieke kapel op Duinendaal, die tot afgrijzen van de Boxtelse bevolking in 1982 gesloopt werd. Ook het postkantoor uit 1912 aan de Stationsstraat kon niet worden gered van de sloopkogel. Dat bouwwerk werd in 1989 afgebroken.
De zes toenmalige leden begonnen bij hun aantreden meteen met het inventariseren van Boxtelse monumenten. Lid van het eerste uur Rob van den Heuvel, die in 2011 afscheid nam van de commissie, weet het nog goed. ,,Met behulp van een deskundig bureau kwamen we tot een lijst van driehonderd potentiële monumenten. Tijdens informatieavonden om pandeigenaren te informeren over het nieuwe monumentenbeleid, merkten we dat Boxtel daar nog niet echt rijp voor was. Er was best wat tegenstand." Dat veranderde echter dankzij de restauratie van Het Hofje aan de Markt. ,,Tegelijk met onze komst was de reconstructie van Het Hofje nét klaar. Iedereen dacht: 'verdomme, dát is een leuk ding'. Toen kwam de kentering en zagen mensen wat een monumentencommissie kon betekenen."
Nu, een kwart eeuw later, brengt de commissie nog regelmatig advies uit. Bea Schoenmakers trad in 2001 aan als voorzitter en merkt dat monumenteneigenaren de commissie niet langer zien als een obstakel bij de verbouwing van hun pand, maar juíst als partner. ,,We proberen ze inzicht te geven in hun monument. Soms moet je streng zijn en mensen moeten wennen aan het feit dat ze niet zomaar alles kunnen doen. Maar door al in een vroeg stadium te overleggen en door het belang van de eigenaren in overeenstemming te brengen met het monumentale belang kom je een heel eind." Ook Van den Heuvel ziet dat de mentaliteit is veranderd. ,,Mensen zijn steeds meer gericht op het behouden van sfeer en kwaliteit van een straatbeeld in plaats van die parkeerplaatsen voor de deur."
Politiebureau
Het oprichten van de commissie ging niet zonder slag of stoot. ,,Het was nieuw in Nederland. We hadden geen enkel referentiekader. In Eindhoven deed men een poging en dat hele zaakje werd door de rechtbank van tafel geveegd. Daar konden we mooi van leren", lacht Van den Heuvel. Besloten werd om een onafhankelijke commissie te vormen. ,,Politieke belangen mochten absoluut niet meespelen in onze adviezen. Daarom kwam iedereen van buiten de politiek en dat is nog steeds zo. Daar hebben we voor moeten vechten en ik durf te stellen dat andere commissies daar best jaloers op zijn."
Het adviesorgaan wist talloze objecten van de sloop te redden. Hoogtepunten durven Van den Heuvel en Schoenmakers niet te noemen. Alles wat van historische waarde is en behouden blijft, is een overwinning. ,,Dat varieert van een simpel landschapsbepalend schuurtje op Hezelaar in Liempde tot Villa Catharina en van het lijkenhuisje van de Heilig Hartkerk tot stadsvilla Nimrod", glunderen ze.
De commissieleden zijn nog lang niet klaar met hun taak. ,,Je bent nooit uitgewerkt. Iets wat nu gloednieuw is, kan over vijftig jaar een monument worden", vertelt Schoenmakers. Van den Heuvel valt haar bij: ,,Volgens de huidige regels komt het Boxtelse politiebureau in aanmerking. Een zeldzaam object en één van de eerste die in deze stijl met glas werd gebouwd." De twee benadrukken dat een monument niet mooi hoeft te zijn. ,,Het moet een iconische waarde hebben, zeldzaam zijn en een bepaalde stijl representeren. De toren Magere Josje in de wijk Selissenwal is bijvoorbeeld een prachtig toonbeeld van de wederopbouwarchitectuur."
Monumentenlijst
Uiteindelijk werden in 1993 127 monumenten op de lijst geplaatst. Daar kwamen bij het samengaan van Boxtel en Liempde nog eens 21 bij. Tijdens de vijfentwintig jaar dat de commissie advies geeft, volgen nog drie rondes waarin monumenten worden toegevoegd. Op dit moment telt Boxtel 75 rijksmonumenten, 180 gemeentelijke monumenten en twee beschermde dorpsgezichten. Van den Heuvel: ,,Boxtelaren hebben het zelf vaak niet door, maar deze gemeente telt vandaag de dag nog steeds een groot aantal bijzondere monumenten."
FOTO BOVEN: Voorzitter van de monumentencommissie Bea Schoenmakers en oud-commissielid Rob van den Heuvel poseren voor kasteel Stapelen. ,,We praten er eigenlijk nooit over, maar het is één van de grootste Boxtelse monumenten." (Foto: Peter de Koning).