HEEMKUNDE BOXTEL 75 JAAR (6)
Harba Lorifa zong hertog van Brabant
HANNEKE VAN DER EERDEN
Op 12 maart 1941 is de Heemkundige Studiekring voor Boxtel en omgeving opgericht door de toenmalige Boxtelse gemeentesecretaris Piet Dorenbosch.
Na de oprichting van onze Boxtelse heemkring volgden nog 122 Brabantse heemkundekringen, waarbij ruim 33.000 aangesloten leden een plezierige vrijetijdsbesteding vinden. Dit succes komt niet zomaar uit de lucht vallen, maar heeft een lange geschiedenis van groeiend historisch besef en lokaal bewustzijn.
In het eeuwenlang achtergestelde Brabant ontstaat een groeiend zelfbewustzijn en zoektocht naar de eigen identiteit. Het elitaire en liberale Noordbrabants Genootschap verzamelt een omvangrijke collectie kunstvoorwerpen, kaarten, boeken en oude perkamenten charters. Uit die verzamelingen ontstaan later het Noordbrabants Museum en de Brabant Collectie. Daarnaast is er de politiek getinte intellectuelenbeweging Brabantia Nostra.
Piet Dorenbosch is een van de gangmakers van deze beweging en introduceert de kreet 'Edele Brabant – Were Di'. In deze sfeer komen de voormannen van de Brabantse cultuur regelmatig bijeen en worden plannen gesmeed voor een herboren glorieus Brabant. Maar de beweging moet op den duur het hoofd buigen voor de opkomende zakelijke mentaliteit in het naoorlogse Brabant. De toekomst van Brabant wordt niet meer geregisseerd vanuit de abdijen, maar vanuit naoorlogse kantoorgebouwen.
'BOEREN VAN BINCK'
Op het Brabantse platteland groeit ondertussen de belangstelling voor het eigene, met de Alphense pastoor Binck als grote promotor. Overheersend is de zorg voor gebouwen, voorwerpen en gebruiken die dreigen te verdwijnen. De heemkundigen zijn in de eerste plaats verzamelaars en beschrijvers van objecten, die minder aandacht hebben voor de context. Vanuit intellectuele kringen worden deze heemkundigen denigrerend 'De boeren van Binck' genoemd.
Aan de vooravond van de Duitse bezetting wordt vanuit het onderwijs gepleit 'voor kennis en waardering van de eigen streek'. Verklaarbaar dat er steeds veel onderwijsmensen bij de heemkundekringen betrokken blijven. Ondertussen wordt in Boxtel door Piet Dorenbosch en het schoolhoofd Antoon van Hellemond de oprichting van een heemkundekring onderzocht. Op 19 februari 1941 komen ze voor de eerste keer samen in de Ark, het huidige Tiga, om de belangstelling voor een heemkundige studiekring in Boxtel te polsen. De zaal zit vol en tijdens de volgende bijeenkomst op 12 maart wordt de heemkundekring Boxtel een feit, maar nadrukkelijk niet onder de vlag van Brabantia Nostra.
Onder het uitgelezen gezelschap bevinden zich Boxtelaren uit de elite (burgemeester Van Beek, notaris Mertens, dokter Hoek, mevrouw Van Hoogerwou, mevrouw Van Boeckel), heel veel onderwijzers (Van Aarle, Van Bragt, Van den Broek, De Bruin, Van Erp, Van Etten, Geertman, Van Haaren, Habraken, Van Hees, Janssen, Van der Ligt, Van der Meijden, Prince, Van Rooij, Schellekens, Van Vlerken) en geestelijkheid (pastoor Broekman, kapelaan Van de Rijdt, kloosterlingen van Duinendaal, Sint-Ursula, Stapelen en De la Salle).
OUDHEIDKAMER
Tijdens de oprichtingsvergadering van de Heemkundige Studiekring worden tal van suggesties aangedragen, waaronder het oprichten van een oudheidkamer. Het zal nog vijftig jaar duren voordat het Piet Dorenboschmuseum gerealiseerd wordt, dat ondertussen is opgegaan in het MuBo. Eén van de markante Boxtelaren op de huidige tentoonstelling, die tot 10 april te zien is, is 'onze' Piet Dorenbosch.
Een ander aan Piet Dorenbosch toegeschreven wapenfeit is het 'middeleeuwse' Brabantse lied over Hertog Jan. Hoewel het oud lijkt, is het lied jonger dan onze heemkundekring! Pas in augustus 1947 is het lied in Heeswijk ten doop gehouden, nadat Piet Dorenbosch aan heemkundige en priester Harrie Beex de vraag stelt of hij een cultuurcongres kan opluisteren met een paar Brabantse liederen. Geïnspireerd door de gerestaureerde beelden van de Brabantse hertogen, die op de Sint-Jan in steen vereeuwigd over het Brabantse land uitkijken, ontstaat het lied 'Toen den hertog Jan kwam varen, te peerd parmant, al triomfant, na zevenhonderd jaren, hoe zong men t'allen kant, Harba Lorifa….'.
Harba Lorifa is een tekst van hertog Jan persoonlijk. Behalve oorlogen heeft de dichterlijke hertog ook een tiental hoofse minneliedjes op zijn naam staan. In een ervan komt het refrein voor: Harba Lorifa, een verbastering van het Franse 'Herbe Flors fa', het kruid staat in bloei, een ondeugende verwijzing naar de potentie van de hertog.
In 1288 wordt Willem Heer van Boxtel op het slagveld bij Woeringen door Hertog Jan tot ridder geslagen, terwijl ze samen Harba Lorifa en Edele Brabant, Were Di aanheffen. Of slaat mijn fantasie nu op hol?
FOTO BOVEN: Hanneke van der Eerden (links) nam tijdens de viering van het jubileumfeest van Heemkunde Boxtel afscheid als secretaris. Naast haar staat Jo van Schaaijk (96), het oudste lid van de kring. Ze ontving het eerste exemplaar van een speciale jubileumuitgave. (Foto: Ruud van Nooijen).
FOTO ONDER: Beeld van de Slag bij Woeringen, waar de Heer van Boxtel tot ridder werd geslagen door Hertog Jan (Foto: collectie Heemkunde Boxtel).
