IRENE PINEDA RESTAUREERT HISTORISCH BLOEDVAANDEL
Monnikenwerk voor H. Bloedprocessie
MARC CLEUTJENS
De blauwe zijde komt uit een Indiase winkel in Amsterdam, het fluweel haalde ze in 's-Hertogenbosch en Tilburg. Het linnen werd ergens in Overijssel gekocht, het ongebleekte katoen lag op haar eigen zolder. Ineke Pineda uit Liempde legt de komende weken de laatste hand aan de restauratie van een van de fraaiste vaandels van de Heilig Bloedprocessie in Boxtel. Het vaandel was in 2013 voor het laatst te zien en wordt op Drievuldigheidszondag 22 mei weer meegevoerd.
,,Als ik geweten had dat het zoveel werk zou zijn, had ik het misschien niet gedaan", lacht Pineda terwijl ze in haar atelier in Liempde uiterst secuur met naald en draad in de weer is. Sinds januari krijgt ze hulp van Erna Verstraete om er zeker van te zijn dat het vaandel ook daadwerkelijk op 22 mei klaar is. ,,Per week maken we afspraken wanneer we aan het vaandel gaan werken", vertelt de Liempdse. Nu we met z'n tweeën zijn, moet het lukken."
Dat stemt waarnemend secretaris Christ van Eekelen van de Heilig Bloedstichting tevreden. De restauratie van het vaandel werd in 2013 voorgesteld door wijlen Toon Slaats. De secretaris van de Heilig Bloedstichting, die eerder dit jaar overleed, benaderde Irene met de vraag of ze het uit 1880 stammende vaandel wilde restaureren. Hij kwam bij haar terecht omdat ze eerder naaiwerk verrichtte voor de parochie in Liempde en onder meer kazuifels repareerde. ,,Het lijkt ons mooi om Toon op een passende manier te gedenken", vertelt Van Eekelen. ,,Dat kan in onze ogen het beste door dit prachtige vaandel mee te dragen in de processie."
ZES LAAGJES STOF
De restauratie van het Heilig Bloedvaandel kan niet anders worden omschreven als een monnikenwerk. Het is een van de oudste en tevens grootste vaandels die in de Heilig Bloedprocessie wordt meegevoerd. ,,Ik denk dat het vaandel straks een kleine twintig kilo weegt", denkt Pineda. ,,Dat komt omdat het niet alleen bestaat uit zes laagjes stof, maar ook is opgevuld met stukjes karton en hout. Bovendien is goudkleurig metaaldraad gebruikt, hoewel die goudkleur in de loop der tijd is verdwenen."
Pineda vertelt dat het vaandel drie jaar geleden tot op de draad versleten was. ,,Zowel de rode zijde aan de voorkant als de blauwe zijde aan de achterkant was vergaan. Ik heb nieuwe zijde gekocht en ben vervolgens begonnen om alle versierselen, kralen, pailletten, kwastjes en beschilderingen over te zetten. De ondergrond van linnen was nog goed, dus die diende als basis."
Hoeveel uurtjes Pineda met Verstraete aan de restauratie van het vaandel heeft gewerkt, weet ze niet. ,,De uren zijn niet te tellen en dat moet je ook niet willen", lacht ze. ,,Ik weet wel dat een officiële restaurateur er niet meer aan begonnen was. Die had er beslist voor gekozen om een replica te maken. En dan nog ben je misschien wel 10.000 euro verder." De Liempdse heeft er ondanks de vele uren werk geen spijt van. ,,Ik geniet elke keer weer als ik het vaandel zie." Lachend: ,,En dan denk ik ook dat je een beetje gek moet zijn om dit klusje te willen doen."
NONNEN
De geschiedenis van het Heilig Bloedvaandel is ongewis. Volgens Van Eekelen staat vast dat het in 1880 is gemaakt omdat dat jaartal in het borduurwerk is verwerkt. Wie het gemaakt heeft, is een raadsel. Het zou een kerkelijk atelier kunnen zijn geweest, maar ook wordt niet uitgesloten dat nonnen het geborduurd hebben.
Aanleiding voor de vervaardiging van het vaandel was de viering van het vijfde eeuwfeest van het bloedmirakel in Boxtel. Het wonder zou ergens in 1380 hebben plaatsgevonden. Aan de ene zijde van het vaandel is de kerkpatroon Sint-Petrus op een pauselijke zetel afgebeeld. De andere zijde is gewijd aan het bloedmirakel. In het grote ovaal is te zien hoe Eligius van den Aker de kelk met miswijn omstoot. Twee kleinere afbeeldingen laten zien hoe Eligius de altaardoeken probeert te wassen in de Dommel en hoe hij een bekentenis aflegt op zijn sterfbed.
Op het vaandel staan vier namen. Die verwijzen naar de pausen Urbanus VI en Leo XIII die respectievelijk in 1380 en 1880 leiding gaven aan de rooms-katholieke kerk. De naam Godschalk verwijst naar de bisschop van 's-Hertogenbosch; Adrianus Godschalk volgde in 1878 bisschop Joannes Zwijsen op en heeft mogelijk bijgedragen aan de totstandkoming van dit vaandel. ,,Maar zeker weten doen we dat niet", benadrukt Van Eekelen. ,,Ook begrijpen we niet waarom de naam van Heer van Boxtel Van Horn op het vaandel staat. We kunnen die naam niet in verband brengen met het jaar 1380."
Onduidelijk is ook met welk doel het vaandel in 1880 is vervaardigd. In dat jaar werden voor zover bekend nog geen processies gehouden. ,,Het zou kunnen dat het vaandel wel werd gebruikt voor bedevaarten naar Hoogstraten, waar de bloeddoeken zich toen bevonden", vermoedt Van Eekelen. Hij roept inwoners die misschien meer weten over de herkomst van het vaandel op zich te melden en zo de geschiedenis te reconstrueren.
WATTENSTAAFJE
De Heilig Bloedstichting is blij met de restauratie, die gezien wordt als een ode aan Toon Slaats, die vele jaren actief was voor de Heilig Bloedprocessie. ,,Frits Schwarte heeft het vaandel in 1993 ook al eens hersteld", weet Van Eekelen. Toen lag het op de zolder van de pastorie op Duinendaal te verkommeren. Met een wattenstaafje werd het zwartgeblakerde gouddraad schoongemaakt. Versleten stukjes stof werden vervangen. Schwarte deed destijds een oproep in Brabants Centrum om erachter te komen wie het vaandel door de jaren heeft gedragen tijdens de Heilig Bloedprocessie.
Kennelijk zijn de vragen die toen leefden niet opgehelderd. Ook nu nog is veel onduidelijk over het vaandel, net als over de mensen die het door de jaren heen gedragen hebben. ,,Vergis je niet", lacht naaldkunstenares Pineda. ,,Het vaandel weegt zwaar, alleen dragen is onmogelijk."
De Heilig Bloedstichting exposeert het vaandel van 22 mei tot en met 10 juli in museum MuBo. Daar zijn dan ook pentekeningen te zien van beeldend kunstenaar Alfred Ost uit Hoogstraten. Veel tekeningen hebben het bloedmirakel als onderwerp.
FOTO BOVEN: Irene Pineda (rechts) werkt met Erna Verstraete aan de restauratie van het Heilig Bloedvaandel. (Foto: Peter de Koning). De inzetjes laten een afbeelding zien en tonen de slijtage. (Foto: Rini van Oirschot).
