Boxtel in de Middeleeuwen (2)
Alle huizen zonder steen en mét hout
In oertijdmuseum De Groene Poort aan de Bosscheweg in Boxtel wordt zaterdag 5 september de expositie 'Boxtel in de Middeleeuwen' geopend. Tot en met 6 januari is de tentoonstelling dagelijks - behalve op maandag - te zien van 10.00 tot 17.00 uur. In aanloop naar de expositie publiceert Brabants Centrum elke week een artikel van de Heemkundekring Boxtel over dit onderwerp. Deze week deel 2.
Het dorp Boxtel is in de Middeleeuwen ontstaan. Rond 1100 lag er een zogenoemde 'motteheuvel' met daarop een burcht en daarnaast een paar voorraadschuren. De motteheuvel werd door water omsloten. Het dorpje daarbuiten bestond aanvankelijk uit circa tien huisjes. Tegen het einde van de Middeleeuwen (± 1500) was het aantal huizen gegroeid naar ongeveer 250. Al die huizen hadden een dak van riet en de muren waren van hout en leem. Bakstenen kwamen in gewone woonhuizen niet voor. De huizen waren veel kleiner en lager dan tegenwoordig en stonden verder uit elkaar. Op het dak lag riet. Bijgaande foto's geven een indruk hoe de huizen in het Boxtel van destijds er uit gezien kunnen hebben.
Stel de Boxtelse Markt eens voor met uitsluitend houten gebouwen. Op de bovenste foto is links en rechts een poging gedaan.
na grote brand
Toen de bevolking groeide kwamen de huizen steeds dichter bij elkaar te staan. Op 23 mei 1540 (Drievuldigheidszondag) heeft een fakkel uit de Heilig Bloedprocessie brand veroorzaakt op de hoek van de Kerkstraat. In totaal zijn die dag 170 huizen in het centrum van Boxtel afgebrand.
Pas daarna is men begonnen om dakpannen in plaats van riet te gebruiken als dakbedekking. Het is nog niet bekend waar die dakpannen geproduceerd werden. In dezelfde ovens konden ook makkelijk bakstenen gemaakt worden. En op de oudst bekende foto's van ongeveer 1900 zien we dat 115 jaar geleden alle huizen aan de Markt 'versteend' zijn.
opmars van baksteen
Omdat het hout in de grond als eerste ging wegrotten, werden bakstenen gebruikt om de paal op te funderen. Deze zogenaamde poeren, zijn nu nog mooi zichtbaar onder de Ridderzaal van kasteel Stapelen. In een latere fase werd een schoorsteen gemetseld middenin het huis. En tenslotte kwamen buitenmuren en dak aan de beurt.
In het Boxtelse buitengebied stonden de huizen en boerderijen verder van elkaar en was de noodzaak tot het gebruik van stenen minder groot. In het buitengebied hebben ook tegenwoordig nog veel huizen een rieten kap. Onder de kap zit vaak een houten skelet dat het dak draagt. In Best werd onlangs een boerderij gevonden waarvan het hout dateert uit 1263.
Het is de vraag of er in het centrum van Boxtel nog huizen zijn met restanten van hout. Tot 1960 waren er in Boxtel-Binnen nog minstens drie huizen met daarin restanten van de houten balken uit de Middeleeuwen. Dat waren Hotel De Kei aan de Markt, lange tijd Gat in de Markt, nu restaurant Verde, Rechterstraat 72 en het Groot Kanunnikenhuis op de hoek van de Kerkstraat en Duinendaal. Ook de Ridderzaal van kasteel Stapelen bevatte tot 1968 nog staanders van een houten skelet uit de Middeleeuwen.
De Heemkundekring is benieuwd of er nu nog huizen in het centrum van Boxtel staan waar nog houten delen uit de middeleeuwen in voorkomen. Alle tips zijn welkom.
Rechterstraat 72
Dit pand was vanaf 1956 eigendom van kruidenier Cornelis Johannes v. d. Sloot. Kort voor de sloop zag A. van Abeelen dat in het gangetje tussen huisnummer 72 en 74 de houten vloer van de eerste verdieping uit stak. Dat lijkt sterk op de eerste foto in dit artikel. Tijdens de sloop bleken nog veel originele balken in het huis aanwezig te zijn. Eén van de staanders is bewaard gebleven en komt te liggen op de expositie in het Oertijdmuseum.
JURGEN VAN DUN: 'het waren dertien mooie dagen'
Boxtelaar sluit wandeltocht tevreden af
MARIËLLE WIJFFELAARS
Boxtelaar Jurgen van Dun heeft zijn doel behaald. In dertien dagen legde hij wandelend het Pieterpad af: 490 kilometer dwars door Nederland, van Pieterburen naar de Sint-Pietersberg. Daar werd hij zaterdag feestelijk ingehaald door trotse familieleden en vrienden.
Tijdens zijn wandeltocht waren er vooral positieve berichten van Van Dun te horen. Hij had nergens last van en legde de route makkelijk af.
Dat veranderde vorige week donderdag, twee dagen vóór de finish. ,,Ik werd wakker met een pijnlijke wreef en was even bang dat ik het op moest geven", blikt Van Dun terug. ,,Ik heb wat paracetamol geslikt en toen ging het een stuk beter. Ook vrijdag had ik er nog wat last van, maar de pijn zakte gelukkig."
Zaterdag stond de allerlaatste etappe op het programma en wandelde Van Dun naar de Sint-Pietersberg. Toen hij de top bereikte, stonden daar familieleden en vrienden om hem op te wachten. ,,Een mooi moment", zegt de Boxtelaar. ,,Ze hebben allemaal meegeleefd en dat ze kwamen om me in te halen vond ik heel bijzonder."
VLIEGEN
Van Dun kijkt met een tevreden gevoel terug op zijn tocht. De Boxtelaar is een fervent wandelaar en deed dit jaar voor de vierde keer mee aan de Vierdaagse in Nijmegen. Binnenkort staat de volgende wandeling alweer op het programma: De 80 van de Langstraat.
Op zaterdag 12 september klinkt om 20.00 uur het startschot voor het evenement waarbij deelnemers tachtig kilometer moeten afleggen. ,,Vorig jaar heb ik daar ook aan meegedaan, maar toen had ik wel twee blaren", zegt Van Dun. ,,Deze keer ben ik beter getraind, dus ik verwacht geen problemen." Lachend: ,,Ik vlieg straks over die route heen!"
De Boxtelaar vertrok 2 augustus en liep in dertien dagen de route van 490 kilometer waarmee hij een groot deel van Nederland doorkruiste. Dankzij het lekkere weer - 'soms een beetje te warm' - kon Van Dun volop genieten van de mooie natuur. ,,Vooral de laatste etappes waren prachtig", vindt hij.
PEELLANDPAD
Wie denkt dat de Boxtelse wandelaar volgend jaar gaat genieten van een rustige vakantie, heeft het mis. Van Dun denkt alweer na over een volgende tocht. ,,Waarschijnlijk wordt dat het Peellandpad", licht hij toe.
Deze route is 160 kilometer lang en loopt van 's-Hertogenbosch naar Roermond. Van Dun: ,,Ik heb de smaak helemaal te pakken. Het is me goed bevallen en echt meegevallen. Ik heb ervan genoten."
OP DE FOTO: Jurgen van Dun poseert tijdens zijn tocht op weg naar de Sint-Pietersberg...
Dubbeltjesmarkt
Bij de kinderboerderij aan het Apollopad wordt woensdag 26 augustus een dubbeltjesmarkt gehouden. Kinderen kunnen er hun overtollige speelgoed verkopen. De markt wordt jaarlijks in de eerste en laatste week van de vakantie gehouden, de eerste editie op 22 juli was een succes. De markt wordt gehouden van 14.00 tot 16.00 uur op het veld bij de generatietuin.
