LANDSCHAPSCANON HET GROENE WOUD IN BOEK EN OP WEBSITE
'Geschiedenis lezen in het landschap'
MARC CLEUTJENS
Het kleinschalig landschap dat langs de rijksweg A2 op bruine borden van de ANWB te zien is, vind je bijna nergens meer terug in Het Groene Woud. Het is een welhaast idyllische weergave van het gebied waar vooral in de 19e en 20e eeuw grote veranderingen in het landschap hebben plaatsgevonden. De Landschapscanon van Het Groene Woud, die maandag 15 juni gepresenteerd wordt in het Boterkerkje te Oirschot, laat zien hoe het landelijke gebied tussen de drie grote Brabantse steden zich sinds de prehistorie heeft ontwikkeld.
Historica Geertrui Van Synghel en milieueconoom Jan van der Straaten hebben elk een jaar gewerkt aan twee publicaties die samen de Landschapscanon van Het Groene Woud weergeven. Van Singhel, gespecialiseerd in de middeleeuwse geschiedenis, schreef een website waarop de geschiedenis van het nationaal landschap in veertien 'vensters' wordt verbeeld.
Van der Straaten heeft een 150 pagina's tellend boek geschreven dat na de zomervakantie verschijnt. Landschap, natuur en bewoning zullen centraal staan in de rijk geïllustreerde publicatie waarin ook veel foto's en luchtopnamen zijn opgenomen.
VEERTIEN VENSTERS
Beide auteurs hebben in opdracht van de Stichting Brabantse Bronnen aan de Landschapcanon van Het Groene Woud gewerkt. Ze zijn erin geslaagd om aan de hand van wetenschappelijk onderzoek en literatuurstudie een publicatie te maken die voor een heel breed publiek toegankelijk is. ,,De Landschapscanon is op de website verdeeld in veertien vensters", vertelt Van Synghel. ,,Het zijn afgebakende tijdvakken waarin cruciale veranderingen in het landschap plaatsvonden."
De historica heeft per venster enkele kenmerkende voorbeelden uitgewerkt, die de lezer snel in woord en vooral beeld laten zien wat er in die periode is gebeurd in Het Groene Woud. De Romeinse tijd wordt uitgewerkt aan de hand van vondsten uit die periode in Esch en Halder. ,,Ik belicht ook tal van andere concrete voorbeelden in andere tijdvakken, zoals de geschiedenis van kerken in Gemonde, de bolle akkers in Boxtel en het gebruik van grenswallen en grenspalen", aldus Van Synghel.
De website die maandag officieel wordt gelanceerd in Oirschot, biedt meer mogelijkheden. Lezers kunnen eenvoudig klikken op links naar tal van toeristische bezienswaardigheden in Het Groene Woud.
ONTGINNINGEN
Milieueconoom Van der Straaten, die eerder onder meer werkte aan publicaties over de Dommel en leembossen in Het Groene Woud, richt zich in zijn boek over de landschapscanon in eerste instantie op de geologische ontstaansgeschiedenis van het gebied. De ligging van Het Groene Woud in de Roerdalslenk en de gevolgen van de laatste IJstijd zijn daarbij ankerpunten. ,,Het Groene Woud was twaalfduizend jaar geleden een soort toendra waarop een dikke laag dekzand is afgezet. De Kampina in Boxtel is heel kenmerkend voor de bos en heide die op dit dekzand is ontstaan."
In de nabije omgeving van Boxtel zijn volgens Van der Straaten geologische verschillen nog goed zichtbaar in het landschap. ,,Waar de Kampina typisch een gebied is dat je aantreft op arm dekzand, is De Mortelen moerassig." Het kleinschalige landschap van weleer is met de ontginningen in de 19e en 20e eeuw verdwenen.
De ontginningen waren nodig om gronden geschikt te maken voor de landbouw. ,,Vervolgens is de ruilverkaveling er doorheen gefietst en zie je bijna nergens meer hoe Het Groene Woud er vroeger uitgezien moet hebben." Van der Straaten kent wel uitzonderingen, zoals het Veldersbos, Heerenbeek, De Scheeken en De Mortelen.
ICOON
Een belangrijk beeldmerk in de Landschapscanon van Het Groene Woud vormt de 'eenzame' kerktoren van Oostelbeers (kleine foto). Het bouwwerk uit de 14e eeuw laat volgens historica Van Synghel bij uitstek zien hoe de geschiedenis van het landschap gelezen kan worden. ,,De toren is het laatste stukje nog zichtbare bebouwing van de middeleeuwse nederzetting." Ze gebruikt foto's van de toren als blikvanger. ,,Het is een icoon!"
De Landschapscanon van Het Groene Woud omvat meer dan een website en een boek. Onder de noemer Canon+ worden in het nationaal landschap tal van projecten uitgerold die de geschiedenis van het gebied tussen 's-Hertogenbosch, Tilburg en Eindhoven beter beleefbaar maken. Gekoppeld aan de landschapscanon worden fiets- en wandelroutes samengesteld, die het publiek kans bieden om Het Groene Woud beter te leren kennen.
Andere projecten van Canon+ zijn grotendeels klaar. Zo worden grenswallen in De Geelders en het Veldersbos hersteld, zijn middelen beschikbaar voor renovatie en bouw van waterputten en zijn toponiemenbanken geplaatst. Al deze toponiemen of veldnamen verwijzen naar aanduidingen van vroeger en worden opgenomen in wandel- en fietsroutes. In Het Groene Woud zijn ook enkele veldkapellen gebouwd.
FOTO BOVEN: Geertrui Van Synghel en Jan van der Straaten legden deze week de laatste hand aan de Landschapscanon van Het Groene Woud. (Foto: Peter de Koning).
