ONDERZOEKERS PETER VAN DER LINDEN EN PIETER VAN DEN HOUT:
'Haalboom verdient waardering'
MARC CLEUTJENS
Toen in september vorig jaar zijn telefoon rinkelde in Oisterwijk, kon Peter van der Linden niet bevroeden welke bijzondere geschiedenis hij zou gaan ontrafelen. De schrijver van het boek 'Kampina Airborne' kwam geheel onverwacht in contact met de dochter van de Duitse militair Ernst Haalboom, die de laatste oorlogsmaanden als deserteur in Boxtel verbleef en een tot nu onbekend gebleven rol in het plaatselijk verzet heeft gespeeld. Met vriend Pieter van den Hout uit Boxtel reconstrueerde Van der Linden het levensverhaal van de in Dortmund geboren Rijksduitser.
Van der Linden en Van den Hout hebben geen mogelijkheid onbenut gelaten om de Boxtelse periode van Ernst Haalboom van begin tot eind in kaart te brengen. Archieven van Boxtel tot Den Haag zijn doorgespit, er is zelfs een beroep gedaan op het archief van het Duitse leger. Bij deze zogeheten Deutsche Dienststelle is navraag gedaan naar de levenswandel van Haalboom.
Deze week werd duidelijk dat het laatste bericht over Haalboom op 4 september 1944 is geregistreerd. Mogelijk is dat de dag waarop hij deserteerde, al staat dat niet vast. Hij was toen gelegerd nabij Arnhem bij de 8e Kompagnie II Abteilung Sicherungs-Regiment 26. De bekende deserteur Ulrich Rehorst, die een dag later op Dolle Dinsdag koos voor de Fahnenflucht, zat in hetzelfde onderdeel, zo achterhaalden de onderzoekers.
Haalbooms dochter stuitte vorig jaar in haar woning op tot dan toe onbekend gebleven documenten die iets leken te vertellen over haar vaders activiteiten gedurende de Tweede Wereldoorlog. Ze besloot in overleg met haar gezin de documenten over te dragen omdat ze misschien meer betekenis krijgen als ze historisch onderzocht of geëxposeerd kunnen worden in een archief of museum.
Een zoektocht op internet bracht Haalbooms dochter naar de Oisterwijkse amateurhistoricus en verwijzingen naar diens boek over de meer dan honderd Airbornes die zes weken verborgen zijn gehouden in de Kampina bij Boxtel. ,,Omdat in de documenten van haar vader ook veelvuldig over Boxtel werd gesproken, was haar zoektocht gericht op deze gemeente", aldus Van der Linden.
Hij maakte een afspraak en maakte kennis met de bijzondere achtergrond van de Rijksduitser. ,,Ik heb haar meegenomen naar de plekken waar hij ondergedoken heeft gezeten in Boxtel, zoals de boerderij van Antoon de Groot aan de Kempseweg, huize Kampina aan de Melaniedreef en de Ons Doelstraat, waar hij verbleef bij een familie Pennings", vertelt Van der Linden.
OVEREENKOMSTEN
Tijdens het bestuderen van een klein dozijn documenten die Haalbooms dochter aan hem had overgedragen, ontdekte de Oisterwijker opvallende overeenkomsten met de onderzoeksgegevens die hij had verzameld tijdens het schrijven van zijn boek Kampina Airborne. ,,In mijn aantekeningen vond ik meerdere verwijzingen naar een niet bij naam genoemde onderduiker uit Stadskanaal, die betrokken zou zijn geweest bij verzetsactiviteiten in Boxtel. Omdat Ernst Haalboom ook afkomstig was uit Stadskanaal, begon er meteen een belletje te rinkelen." Van der Linden benaderde vriend Pieter van den Hout, die een grote belangstelling heeft voor de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.
Net als Van der Linden is Van den Hout tijdens het onderzoek overtuigd geraakt van de goede bedoelingen van Haalboom, die in de zomer van 1944 deserteerde uit de Wehrmacht en na allerlei omzwervingen terechtkwam in Boxtel. ,,Onze studie laat zien dat hij ver voor het begin van de oorlog al Nederlander wilde worden", zegt Van den Hout. ,,Haalboom kwam begin jaren dertig naar Nederland en ging wonen in Winschoten, waar hij later een gezin stichtte. Het verzoek is altijd blijven liggen."
Uit gesprekken met Haalbooms dochter en bestudering van archiefstukken komt het beeld naar voren van een man die voor, tijdens én na de Tweede Wereldoorlog niets liever wilde dan Nederlander worden. ,,Haalboom bleef ook na de oorlog tevergeefs proberen om een Nederlands paspoort te krijgen. Het is onvoorstelbaar dat dat niet is gelukt", meent Van den Hout.
'ONTVIJAND'
Van der Linden legt uit dat Haalboom in tegenstelling tot veel andere Rijksduitsers na de Duitse capitulatie in 1945 niet werd geïnterneerd. ,,Hij kreeg een reisdocument om van Boxtel naar Stadskanaal te reizen." Van den Hout stelt dat Haalboom echter pas in december 1949 te horen kreeg dat hij officieel 'ontvijand' was.
Documenten uit het Nationaal Archief laten zien dat Haalboom tot die tijd tevergeefs trachtte om als een echt vrij man door het leven te gaan, zonder verdenkingen die hem mogelijk bleven achtervolgen. ,,Je krijgt bewondering voor deze man omdat hij zo'n verwoede pogingen heeft gedaan om Nederlander te worden en altijd afstand heeft genomen van de ideeën van het Derde Rijk", zegt Van den Hout.
In plaats van een geldig reisdocument en dus de Nederlandse nationaliteit, kreeg Haalboom als Rijksduitser nul op het rekest. Sterker nog, als Rijksduitser werd hij verplicht onder curatele gesteld. ,,We hebben in het Nationaal Archief ontdekt dat hij en zijn vrouw geen enkele zeggenschap meer hadden over hun spaargeld", vult Van der Linden aan.
,,Bovendien werd becijferd hoeveel hun roerende goederen waard waren en werd het gezin verplicht bij elke uitgave verantwoording af te leggen. Triest als je weet dat Haalboom bij het verzet betrokken is geweest."
NIET EENVOUDIG
De naoorlogse jaren moeten voor Haalboom om die reden niet eenvoudig moet zijn geweest, zo vermoeden Van der Linden en Van den Hout. Als het aan beide onderzoekers ligt, is hun studie de opmaat voor een breder onderzoek naar de verzetsactiviteiten van Haalboom. ,,Op dit moment is er weinig bekend van het lot van veel Duitse deserteurs, vooral niet van degenen die voor een rol in het verzet kozen", geeft Van der Linden aan. ,,We denken dat we erin geslaagd zijn een tot nu toe onbekend gebleven onderduiker uit Stadskanaal een gezicht te geven."
Van den Hout: ,,Het blijft echter speculeren wat hij precies in het verzet heeft gedaan, maar officiële documenten laten zien dat Haalboom veelvuldig actief moet zijn geweest. Anders had hij beslist geen reisdocumenten gekregen waarin de Boxtelse politie, het plaatselijk verzet en de geallieerden onderstrepen dat hij niet staatsgevaarlijk was en 'verdienstelijk werk' heeft gedaan 'voor de geallieerde zaak'."
OOGGETUIGEN
Van den Hout hoopt dat er waardering komt voor de Rijksduitser. Daarnaast hoopt hij met Van der Linden dat zich mensen melden die meer weten over Haalboom. ,,We hopen dat er mensen zijn die ooit over hem gehoord hebben en meer van hem weten. Zo kunnen we het plaatje misschien compleet maken, ook al zal dat niet eenvoudig zijn omdat veel ooggetuigen zijn overleden." Mensen die herinneringen bewaren aan Ernst Haalboom of beschikken over meer informatie, kunnen contact opnemen met Peter van der Linden, e-mail: vanderlinden2@home.nl.
FOTO BOVEN: Peter van der Linden (links) en Pieter van der Hout bij huize Kampina. (Foto: Peter de Koning).
