JOS MANDOS SCHRIJFT BOEK OVER 150 JAAR SPOOR IN BOXTEL
'Spoorwegen hebben Boxtel gevormd'
MARC CLEUTJENS
Jos Mandos legt momenteel de laatste hand aan een lijvig boek over de spoorwegen in Boxtel. De Boxtelaar is een wandelende encyclopedie als het aankomt op wetenswaardigheden over de Nederlandse spoorweghistorie. Waarschijnlijk kent hij ook alle feiten over de geschiedenis van het spoor in Boxtel. Reden om de viering van 150 jaar spoor in Boxtel op te luisteren met een geschiedenisboek waarin alle facetten van de lokale spoorweghistorie aan bod komen. ,,Boxtel heeft op spoorweggebied behoorlijk wat steken laten vallen."
Mandos is al vele decennia besmet met een hardnekkig maar ongevaarlijk virus dat spoorwegen heet. Sinds hij in de jaren vijftig van de vorige eeuw vele uren doorbracht in het seinwachtershuisje van zijn opa in Boxtel, is hij bezeten van alles wat met treinen te maken heeft. ,,Opa was een van de laatste seinwachters en werkte in seinpost 2 nabij de Encebe, thans VION", vertelt de auteur. ,,Omdat ik toen nog ik Horst woonde, reisde ik regelmatig met de trein naar opa om in de seinpost te zijn."
Eenmaal verhuisd naar Boxtel gingen treinen een nog grotere rol in zijn leven spelen. ,,Urenlang heb ik vroeger op de voetbrug gestaan. Wat ik daar deed? Kijken, altijd naar treinen kijken." Het virus is besmettelijk; Mandos' kleinkinderen Tijs en Cas - een piepjonge tweeling die tijdens het interview bij opa op bezoek is - begroeten hem met de veelzeggende zin 'Hoi opa, we hebben naar de treinen gezwaaid'. ,,Tja", grinnikt Mandos. ,,Dat hebben ze van mij. Als ik met ze ga wandelen, wachten we bij de spoorwegovergang altijd tot er een trein komt..."
BIBLIOTHEEK
Het idee om een boek te schrijven over de spoorweggeschiedenis van Boxtel is drie tot vier jaar geleden geboren. Met het oog op 150 jaar spoor in 2015 broedde Mandos op een plan om met de Heemkundekring Boxtel een publicatie te verzorgen waarin de complete historie is opgenomen. ,,Inmiddels is een enthousiaste werkgroep gevormd waarmee we een heleboel activiteiten gaan organiseren op 2 en 3 mei. De boekpresentatie is een van de vele onderdelen van het programma."
Mandos heeft zich tijdens het schrijven gebaseerd op ontelbare bronnen. Zijn werkkamer is een soort bibliotheek waar waarschijnlijk alle boeken over spoorwegen in Nederland een plek in de kast hebben gekregen. ,,Naast literatuurstudie heb ik archiefonderzoek gedaan, onder meer in het stadsarchief van Utrecht waar heel veel Nederlandse spoorweghistorie terug te vinden is." Ook de rijke documentatie van de Heemkundekring Boxtel en archivalia van wijlen geschiedschrijver Gied Segers heeft hij gebruikt.
HOFTREINEN
Boxtel werd op 1 mei 1865 officieel aangesloten op het vaderlandse spoorwegnet. Die dag reed de eerste trein vanuit Tilburg naar Boxtel, dat toen nog een eindstation was. ,,Pas enkele jaren later werd de spoorlijn doorgetrokken naar Eindhoven en Venlo", vertelt Mandos. ,,De lijn vanuit Utrecht en 's-Hertogenbosch volgde ook later; het bleek een enorme bouwklus om de grote rivieren over te steken."
In 1873 koppelde de Noord-Brabantsch Duitsche Spoorwegmaatschappij haar spoorlijn vanuit Wesel aan in Boxtel. ,,Dit Duits Lijntje spreekt tot de verbeelding, mede omdat er vele koninklijke en keizerlijke ritten plaatsvonden. In mijn boek staat een lijst van alle hoftreinen die ooit door Boxtel reden. Hoewel mijn boek niet echt over het Duits Lijntje gaat, vormt deze internationale periode wel een van de meest boeiende in de Boxtelse spoorweggeschiedenis."
De economische crisis in de jaren dertig van de 20e eeuw waren funest voor Boxtel als bloeiend spoorwegknooppunt. ,,Omdat in Boxtel een groot stoomdepot was gevestigd, werd er veel materieel gestationeerd en werd dag en nacht onderhoud gepleegd aan locomotieven en wagons. Achter het station stonden een grote loods met draaischijf, kolendepots en wateropslagtanks. Honderden gezinnen waren hier komen wonen, veelal in de nieuwe Jordaanwijk. Maar toen het depot werd opgedoekt, moesten al die gezinnen weer verhuizen en was dat een enorme klap voor de middenstand die veel klandizie kwijtraakte."
HONKY TONKY
De opkomst van de spoorwegen heeft er volgens Mandos gezorgd voor de geografische ontwikkeling van Boxtel. Met de aanleg van de spoorbaan ontstond de Stationsstraat, als verbinding tussen station en centrum. Rondom het spoor werden arbeiderswijken opgetrokken, aan de andere kant ontstond bedrijvigheid. ,,Het is vanuit historisch oogpunt logisch dat Ladonk hier is ontstaan", meent de auteur. ,,Veel bedrijven zoals Encebe en Organon waren destijds afhankelijk van goederentransport per spoor."
Met de modernisering raakte Boxtel zijn spilfunctie in het spoorwegnet kwijt. Het Duits Lijntje verloor zijn betekenis, op en rond het station werden seinen en spoorwegovergangen geautomatiseerd. ,,Vroeger zat er nog een lokettist op het station, ook die is verdwenen. En wie herinnert zich nog de stationsrestauratie, de eetgelegenheid waar je koffie dronk en als je op Tienertoer ging eerst een Honky Tonky at."
Mandos vindt dat Boxtel fouten heeft gemaakt in de jaren dat de spoorwegen moderniseerden. ,,Waar veel andere steden erin geslaagd zijn hun monumentale station te behouden en tevens te moderniseren, heeft de gemeente hier geen enkele moeite gedaan om het station te beschermen. Bij de brute sloop zijn bijzondere gietijzeren ornamenten verloren gegaan. Ze liggen te roesten bij het Spoorwegmuseum, terwijl we ze zo graag hergebruikt hadden. Hopelijk krijgen we één ornament terug voor onze expositie in mei."
OPEN EINDE
De laatste hoofdstukken van het Boxtelse spoorwegboek heeft Mandos onlangs geschreven. De publicatie heeft een open einde omdat tal van toekomstige ontwikkelingen nog niet geschetst kunnen worden. ,,Niemand weet of er een tunnel komt in de Tongersestraat, wie kan al voorspellen hoe het Programma Hoogfreqeunt Spoorvervoer gaat uitpakken voor Boxtel en hoeveel last we gaan krijgen van goederentreinen als Duitsland gaat werken aan de aansluiting van de Betuwelijn?" Mandos belooft de lezers van zijn boek dat hij doorgaat met publiceren, ook na 2 en 3 mei. ,,Mijn kroniek gaat online verder. Alle toekomstige spoorwegontwikkelingen in Boxtel ga ik op internet beschrijven."
BOEK VERSCHIJNT IN MEI
Het spoorwegboek van Jos Mandos verschijnt in mei en telt 170 bladzijden. Later dit voorjaar maakt de Heemkundekring Boxtel bekend hoe het boek besteld kan worden. Het is na de presentatie te koop in de plaatselijke boekhandels. Volg de laatste ontwikkelingen over 150 jaar spoor op Facebook.
BOVENSTE FOTO: De werkkamer van Jos Mandos is een kleine bibliotheek die boordevol boeken staat waarin de spoorwegen centraal staan. (Foto: Peter de Koning).
