NATUURMONUMENTEN VOLTOOIT PROJECT IN KAMPINA
Mozaïeklandschap terug op Balsvoort
MARC CLEUTJENS
Balsvoort was in vroeger tijden een belangrijke landbouwenclave in het bosgebied van de Kampina. Op de grens van Boxtel, Oirschot en Oisterwijk waren akkers in gebruik bij boeren die op enkele verspreid staande boerderijen in het gebied woonden. De boerderijen werden gesloopt, de boeren vertrokken. Maar de aloude landbouwenclave is opgeknapt door Natuurmonumenten en wordt volgende maand officieel opgeleverd.
Graslanden, houtwallen en bloemrijke akkers zijn de blikvangers van het mozaïeklandschap dat zo kenmerkend is voor Balsvoort. De afwisseling is door de opknapbeurt van Natuurmonumenten hersteld, zo laat Inge van Dongen weten. ,,Deze variatie is niet alleen goed voor de natuur, maar verhoogt ook de belevingswaarde voor fietsers en wandelaars", stelt de boswachter.
GEHUCHTJE
Natuurmonumenten kon dit project uitvoeren dankzij een subsidie van de provincie Noord-Brabant. Die steunde onlangs ook de terugkeer van een stuifzandgebied nabij het Kogelvangersven in de Kampina. Door bomen en struiken te verwijderen keert het stuifzand van de vroeger zo populaire Witte Bergen aan de Huisvennen terug. Op Balsfoort zijn houtwallen in ere hersteld en dijkjes opgehoogd.
De geschiedenis van Balsvoort gaat terug tot het jaar 1312. Toen kwam de naam voor het eerst voor in oude documenten. Balsvoort werd toen nog aangeduid als Baensffoert of Baentsffoert, toponiemen die volgens onderzoekers ook naar de naam Banisveld lijken te verwijzen. De kleinschalige akkers in deze omgeving zijn door de eeuwen heen spiraalgewijs geploegd en bemest.
Zo kregen de gronden een steeds bollere vorm en worden ze nog altijd bolakkers genoemd. Natuurmonumenten heeft ze hersteld en op enkele plekken weer in gebruik genomen. De vereniging verbouwt hier rogge en zwarte haver en houdt zo het cultuurhistorisch landschap in stand. Oude kaarten laten zien dat er al in 1390 een bruggetje over de Beerze was dat in 1800 verdwenen is.
Balsvoort lag eeuwenlang op de grens van Boxtel, Oisterwijk en Oirschot, waarbij een groot deel viel onder de zogeheten gemeynten of gemene gronden van de Kampina. De gronden werden uitgegeven door de Heer van Boxtel.
MIDDELEEUWEN
Vanaf de Middeleeuwen stond er op Balsfoort al een boerderij met herberg met enkele akkers. Pas laat in de achttiende eeuw werden twee stroken grond ontgonnen waarop vier boerderijen werden gebouwd. Die lagen nabij het gehucht De Logt, een groepje boerderijen dat al in 1385 in akten werd vermeld als een hof.
In de 20e eeuw vonden uitgebreide ontginningen plaats waardoor de landbouwenclave grote veranderingen onderging. Op kaarten is te zien hoe het nabijgelegen Banisveld werd ontgonnen. De laatste boerderij, hoeve Balsfoort, werd in 1986 gesloopt. ,,Die was toen al jaren niet meer in gebruik als hoeve", weet boswachter Frans Kapteijns. ,,Het was eerder een vakantiewoning."
De boerderijen van Balsvoort verdwenen vrijwel allemaal uit beeld. Eén boerderij speelde een rol tijdens de laatste oorlogsperiode; de Duitse bezetter executeerde de broers Hein en Bernhard Schut vanwege hun betrokkenheid bij verzetsactiviteiten. ,,Balsfoort willen we ook blijven herinneren vanwege deze historische gebeurtenis", aldus Kapteijns. ,,We gaan muurtjes metselen op de plek waar een schuur stond waar onderduikers werden verborgen. Hier waren ook enkele schuilkelders. Ter nagedachtenis aan de broers Schut plaatsen we ook een picknickbank en een informatiepaneel."
VIJF POELEN
Natuurmonumenten besloot recent dankzij een subsidie van de provincie Noord-Brabant om Balsfoort - als onderdeel van een Natura 2000-gebied - een opknapbeurt te geven. Op de graslanden van de vroegere landbouwenclave zijn onder meer vijf poelen gegraven om het leefgebied van amfibieën te vergroten.
In de Kampina leven negen soorten amfibieën, waaronder bijzondere soorten zoals de kamsalamander, heikikker en de vinpootsalamander. ,,Op dit moment zijn de meeste amfibieën in winterrust en hebben ze de beschutting van het omliggende bos gezocht, diep weggekropen in de strooisellaag", aldus Natuurmonumenten. ,,Voor hun voortplanting zijn ze afhankelijk van water en vroeg in het voorjaar trekken ze massaal naar de bestaande vennen en poelen."
STAPSTENEN
De poelen vormen een belangrijk onderdeel van hun leefgebied, maar ze liggen te ver van elkaar, wat uitwisseling met soortgenoten uit andere populaties erg moeilijk maakt. ,,Met de aanleg van vijf poelen creëren we als het ware een soort stapstenen, die de afstand tussen de verschillende populaties amfibieën beter overbrugbaar maakt."
De geïsoleerde leefgebieden zijn sinds de afronding van het project verbonden en maken onderdeel uit van een groter geheel. ,,Er kunnen genen worden uitgewisseld en dat houdt de soort sterk en gezond", aldus de organisatie. ,,De toekomst voor amfibieën ziet er op Kampina een stuk rooskleuriger uit. Maar ook veel libellensoorten, zoals de glassnijder, de heidelibel en de bruine winterjuffer krijgen er een groter leefgebied bij en zullen hiervan profiteren."
FOTO BOVEN: Zicht op de bloemrijke akkers en graslanden van de vroegere landbouwenclave Balsfoort. Volgende maand wordt de opknapbeurt van het cultuurlandschap in de Kampina officieel opgeleverd. (Foto: Sander Verwoerd).