Twee neven sneuvelden, één gezin mocht rouwen

Driekwart eeuw na de Duitse bezetting herdenken we nog steeds ‘opdat we nooit zullen vergeten’. Jaarlijks wordt de bevrijding gevierd, gerouwd en worden helden geëerd die in opstand kwamen tegen de bezetter. Maar er waren ook tranen die niet mochten stromen omdat er een ‘foute’ keuze was gemaakt. Ook binnen een Boxtelse familie. NSB’er Gerard Bertens stierf voor de Duitsers aan het Oostfront in Estland, een beslissing die ook in de jaren na de oorlog voor veel opschudding zorgde binnen de familie. Dit terwijl neef Rink Dijkstra door de Duitsers onder dwang op de trein werd gezet naar Berlijn vanwege de zogeheten arbeidseinsatz.

Als kind absorbeerde ik de verhalen die mijn ouders over de oorlog in Boxtel vertelden. Mijn vader en moeder waren zeventien toen de oorlog uitbrak. Mijn moeder sprak wel eens over ‘hele akelige bezetters’, maar ook over Duitsers die huilend vertelden verklaarden dat ze helemaal geen oorlog wilden. Dat ze met groot verdriet hun gezinnen achterlieten en het niet konden opbrengen om Nederlanders tot last te zijn.

Mijn vader was destijds voor de duvel niet bang, maar wat hij wellicht ooit heeft uitgespookt om het de bezetter wat lastiger te maken, ben ik helaas nooit te weten gekomen. Ook in ons gezin werd over dit soort zaken gezwegen.

Twee neven strijden aan beide zijden van de oorlog

Nel van Doorn wilde zo’n verzwegen verhaal binnen haar familie toch boven water krijgen. Haar zoon Frank werkte liefst drie jaar voor het Brabants Historisch Informatiecentrum (BHIC) om een eregalerij voor zo’n 1.900 Brabantse gesneuvelden tijdens de Tweede Wereldoorlog samen te stellen. Zowel moeder als zoon zijn geïnteresseerd in het belichten van meerdere kanten van de oorlog. Vanwege deze gezamenlijke passie bezoeken zij in verschillende landen oorlogsgraven en duiken ze graag in de geschiedenis van gesneuvelden.

Door het werk van haar zoon, kwamen bij Nel herinneringen naar boven over twee verre en destijds piepjonge Boxtelse familieleden die in ‘44 sneuvelden. ,,Twee zussen van mijn oma verloren in dat jaar allebei een zoon. Wat ik nu weet is, dat de ene zus openlijk kon rouwen om de dood

van haar kind, terwijl het overlijden van de andere tiener werd doodgezwegen. Die had zich namelijk aangemeld had bij de Duitse Krijgsdienst.”

Avontuur riep voor Gerard, tot verdriet van z’n moeder

De destijds negentienjarige Boxtelse Gerard Bertens was naar verluidt avontuurlijk ingesteld. Zijn vader overleed toen hij nog erg jong was. ,,Tegen het einde van de oorlog kwamen de zogeheten NSB-ronselaars in de dorpen. Met een verkooppraatje over de strijd tegen het communisme en ‘vechten voor de goede zaak’, werd door de nazi’s berekenend ingespeeld op de angst voor het communisme”, legt Frank uit. ,,Ze hebben die jongens helemaal gek gemaakt met hun praatjes”, riep Gerards moeder Sjaan Bertens (foto rechtsonder) vaak. In het voorjaar van 1944 vertrok de Boxtelaar met nog enkele jonge Brabanders naar het Oostfront. ,,Het avontuur roept”, zei hij, tot groot verdriet van zijn moeder. Niet lang daarna, en zo’n 2.000 kilometer van huis, stierf Gerard nabij Narva in Estland.

Gerard zat diep weggestopt in zijn moeders handtasje

Er is geen graf om te kunnen bezoeken. Gerards lichaam staat geboekt als vermist. Zijn moeder had slechts één fotootje. ,,Deze zat de rest van Sjaans leven diep weggestopt in haar handtasje. Geen foto op de schouw dus, want de keuze van Gerard voor de Duitsers was een schande voor de familie”, vertelt Nel. ,,Een moeder die een zoon verliest, om welke reden dan ook, rouwt. Maar Sjaan mocht niet rouwen en er mocht al helemaal niet over worden gesproken. Dit menske had heel haar leven verdriet. Niet alleen om de verkeerde keuze van haar zoon en zijn overlijden; zijn beslissing leidde ook tot een breuk tussen Sjaan en haar zus Pietha Dijkstra.”, legt Nel uit.

Want Pietha’s zoon Rink Dijkstra werd opgeroepen voor de zogeheten Arbeidseinsatz. Onder dwang werden inwoners uit bezette gebieden aan het werk gezet voor de Duitse oorlogseconomie. Weigeren was geen optie, want het gevaar voor vervolging en vergeldingsmaatregelen was groot. Rink werd op de trein naar Berlijn gezet. Op 31 juli 1944, in de periode dat de Duitse hoofdstad vrijwel dagelijks werd gebombardeerd, kwam hij om het leven. Zijn barak werd getroffen door een granaat van de geallieerden. Dit gebeurde één dag na zijn 23e verjaardag. Het lichaam van Rink keerde wel terug naar Nederland. Zijn laatste rustplaats is op het Nationaal Ereveld in Loenen.

Rink werd gedood door een granaat van de geallieerden

Hoewel het een gevoelig verhaal is binnen de familie, vindt Nel het belangrijk dat het toch verteld wordt. ,,Ik vind dat ik iets recht te zetten heb voor de moeder van Gerard. Ik heb met grote zorgvuldigheid afgewogen of ik iemand zou kunnen schaden. Ik kwam pas recent met deze feiten in aanraking nadat ik met Frank zocht naar de gegevens rondom het sneuvelen van deze familieleden”, geeft Nel aan. De Boxtelse heeft het verhaal ook opgetekend voor het BHIC, te vinden via de url www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/twee-boxtelse-jongens-in-1944.